Spała
Rezydencja carów i prezydentów

W Polsce Niepodległej stała się ona, od 1922 roku, letnią rezydencją prezydentów RP: Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego. Bywał w niej również Józef Piłsudski i wiele innych wybitnych osób.
fot: Cezary Rudziński
Spała. Rezydencja carów i prezydentów
Na polowania przyjeżdżali utytułowani goście: książęta i władcy innych państw, m.in. w 1889 roku szach perski Naser-ad-Din.
To już 10 lat! Materiał został zamieszczony w naszym portalu ponad dekadę temu.
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!

W 2011 roku ulubione miejsce pobytu i polowań rosyjskich carów i pierwszych polskich prezydentów obchodzi jubileusz 500-lecia.  

Pochodzenie nazwy Spała budzi pewne kontrowersje. W pierwszej chwili kojarzy się przecież ze snem? Podobno podczas jednego z książęcych polowań w puszczańskich ostępach ? był to przecież niegdyś obszar Puszczy Pilickiej ? z udziałem również książęcej córki, ta nie pojawiła się na odgłos myśliwskiego rogu kończącego łowy. Dosyć nerwowe poszukiwania zakończyły się jednak sukcesem. Księżniczkę odnaleziono śpiącą na polanie nad rzeczułką. I od tej pory, rzekomo, miejsce to nazywano Spała. Jest to jednak tylko legenda.

W rzeczywistości bowiem, nazwa miejscowości pochodzi nie od snu, lecz staropolskiego słowa spałować, czyli ścinać ? w tym przypadku drzewa. Oraz od nazwy młyna Wspała (Spała) rodu młynarzy Spałów. Wnosili oni od dochodów dziesięcinę ? ówczesny podatek ? do kościoła w Inowłodzu. Swoją drogą piękne to były dla podatników czasy, gdy fiskus, obojętne państwowy czy kościelny, zabierał tylko 10 proc. dochodów. Po raz pierwszy wzmianka o tym podatku ściąganym od młynarzy Spałów pojawiła się w roku 1511. I to nie byle gdzie, bo w Liber Beneficjorum ? Księdze beneficjów archidiecezji gnieźnieńskiej autorstwa samego Jana Łaskiego.

Napisał on w niej, pod tą właśnie datą, o uposażeniach proboszcza inowłodzkiego, m.in. ze spalskiego młyna. Na dokument ten, przywołany przez autorów obu wspomnianych artykułów, natrafił ks. prof. dr Piotr Zwoliński z UKSW w Warszawie i ten zapis stał się pisaną podstawą do obchodów Semimillenium Spały.

Przy okazji przypomniano także wiele innych faktów z jej przeszłości. Okazało się, że wspomniany ród młynarzy Spałów z powodzeniem rozwijał rodzinny interes. W połowie XVIII w. Bartłomiej Spała urządził przy młynie folusz, czyli urządzenie do zagęszczania tkanin. A jego wnuk i dziedzic Kacper Spała uruchomił także tartak, wokół którego rozwinęło się osiedle.

Inne źródła świadczą, że przy drodze ze Spały do odległego o 6 km Inowłodza była karczma, jedna z najstarszych w Polsce, z rodowodem średniowiecznym. W Puszczy Pilickiej i stanowiących jej część Lasach Spalskich polowali w przeszłości książęta mazowieccy oraz królowie: Władysław Herman, Władysław Jagiełło i Kazimierz Jagiellończyk. A w czasach zaborów carowie rosyjscy: Aleksander III, który kazał wybudować na polanie nieopodal rzeczki Gaci pałacyk myśliwski oraz jego syn Mikołaj II. Na polowania przyjeżdżali utytułowani goście: książęta i władcy innych państw, m.in. w 1889 roku szach perski Naser-ad-Din. Podczas I wojny światowej pałac i inne obiekty, zajęte przez Niemców, zamieniono w szpital polowy. Lasy wówczas częściowo zdewastowano, a większość wyposażenia carskiej rezydencji wywieziono.

W Polsce Niepodległej stała się ona, od 1922 roku, letnią rezydencją prezydentów RP: Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego. Bywał w niej również Józef Piłsudski i wiele innych wybitnych osób. Dla prezydenta Mościckiego Spała stała się ?drugim Belwederem?. A od 1927 roku także miejscem prezydenckich dożynek.

Rezydencja wojny jednak nie przetrwała. Podczas okupacji hitlerowskiej nie tylko ona, ale cala Spała stała się siedzibą niemieckiego dowództwa i wojskowego szpitala. Pałacyk myśliwski rosyjskich carów i polskich prezydentów spłonął w styczniu 1945 r. i pozostały po nim tylko fundamenty.

Chociaż? jeżeli znajdą się na to środki, być może zostanie odbudowany. Bo mógłby stać się ? taką myśl wyraził prezes Lokalnej Organizacji Turystycznej dr Michał Słoniewski podczas uroczystości 500 ? lecia Spały ? miejscem pojednania i porozumienia polsko-rosyjskiego.

Warto wiedzieć

Spała jest wsią? akademicką, gdyż od ub. r. działa w niej stacja naukowa Uniwersytetu Łódzkiego.
W powojennych dziejach Spały wielką rolę odegrały Fundusz Wczasów Pracowniczych i Centralny Ośrodek Sportu. Obecnie ? to dane za 2010 rok ? licząc 450 stałych mieszkańców, udziela ona gościom 125 tys. noclegów. W przeliczeniu na mieszkańca, to chyba rekord Polski!
W przededniu obchodów 500-lecia Spały, czytelnicy tomaszowskiego ?Tygodnika 7 dni? wybrali, bo okazało się, że go nie ma, imię dla słynnego metalowego posągu żubra: Ignac.

Poczytaj więcej o okolicy:

Dodaj komentarz
(Dozwolone typy plików: jpg, gif, png, maksymalny waga pliku: 4MB.)
(wymagany, niepublikowany)
Wszystkie materiały zamieszczone na naszym portalu chronione są prawem autorskim. Możesz skopiować je na własny użytek.
Jeśli chcesz rozpowszechniać je dla zysku bez zgody redakcji i autora – szukaj adwokata!
Zamknij