Żytomierz
Najstarsze dzieje wołyńskiego grodu
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Wzmianka w najstarszym w mojej bibliotece przewodniku: „Opis Starożytney Polski” Tomasza Święcickiego z roku 1828 jest nad wyraz lakoniczna: Żytomierz, miasto i zamek, stolica niegdyś Powiatu tego imienia. W 1320 r. przez Gedymina IV. Xsiążęcia Litewskiego opanowane, o czém świadczą Koiałowicz i Stryikowski.
Na szczęście nie brak i innych informacji oraz legend o tym wołyńskim mieście wojewódzkim (obłastnym), które w roku przyszłym obchodzić będzie 1130 rocznicę założenia. Przez kilka wieków Żytomierz (Житомир) należał do Polski, a później – i po dziś dzień – jest nadal największym skupiskiem Polaków i ludzi polskiego pochodzenia na Wołyniu. Miasto, chociaż zadbane, do najpiękniejszych na Ukrainie nie należy. Po zniszczeniach w latach II wojny światowej podczas której w gruzach legło ponad tysiąc budynków, odbudowano je w powojennym stylu. To samo można zresztą powiedzieć o tutejszych zabytkach, nielicznie zresztą zachowanych.
Gródek na rubieżach
Dzieje Żytomierza usytuowanego u ujścia rzeczki Kamionki do rzeki Teterew, chociaż długie i pełne dramatycznych momentów, to głównie historia małego gródka, a później prowincjonalnej mieściny. Chociaż zarazem siedziby starostwa, powiatu a nawet województwa. U zarania – założony został w 884 roku, według legendy przez człowieka o imieniu Żytomierz o którym nic więcej nie wiadomo – był ponoć jednym z większych miast Rusi Kijowskiej. Chociaż dowodów na to nie znalazłem. A przez pierwsze ponad trzy wieki istnienia nie wyróżnił się niczym na tyle, aby trafić do kronik, które przetrwały do naszych czasów. Około roku 1230 kilku dominikanów założyło tu pierwszą misję chrześcijaństwa zachodniego, a następnie klasztorek. W niektórych źródłach wymieniany jest nawet rok 1225 oraz św. Jacek Odrowąż, jako jego założyciel. Na pewno wiadomo, że został on zniszczony podczas najazdu hord mongolskich w 1240 roku.
W Litwie i w Rzeczypospolitej
Co najmniej w wieku następnym, chociaż najprawdopodobniej znacznie wcześniej, istniał w tym miejscu, na urwisku nad Kamionką, spory kawałek drogi od jej ujścia do Teterewa, drewniany gródek otoczony wałem ziemnym i palisadą. Zdobył go w 1320 roku, podczas wyprawy na Kijów, wielki książę litewski Gedymin. Ruską załogę wziął do niewoli i odesłał na swoje ziemie, zameczek obsadził własnymi ludźmi, a w 1333 r. przyłączył Żytomierz do swojego księstwa. Kolejny pewny fakt, to przejście grodu i miasteczka pod władanie Korony po unii polsko-litewskiej. Ale już informacje na temat tego, kiedy otrzymało ono prawa miejskie, a więc przede wszystkim samorząd, są sprzeczne. Najprawdopodobniej prawo magdeburskie otrzymał Żytomierz w 1444 roku od króla Kazimierza Jagiellończyka. W wiekach XV i XVI miasto przeżyło kilka najazdów i kolejnych zniszczeń. M.in. w 1469 i 1481 przez Tatarów. Ale zameczku nie udało im się zdobyć. Został on rozbudowany i przekształcony w lokalną warownię w połowie XVI w. Zaś miasto stało się siedzibą starostwa grodzkiego oraz miejscem sejmików. Niewielkie miasteczko, gdyż wiadomo, że w 1572 r. był w nim oprócz zamku dwór starosty i raptem 142 budynki. Ciosy doprowadzające Żytomierz do upadku zadały mu wojny kozackie. W 1648 roku został on zdobyty wraz z zamkiem. Mieszkańcy wymordowani, miasto spalono.
W carskiej Rosji
Dopiero po tych wojnach oraz straceniu przez Polskę w 1667 roku Zadnieprza z Kijowem, rozpoczęła się odbudowa miasta oraz podniesienie go do rangi siedziby województwa kijowskiego. To wówczas, zwłaszcza już w XVIII w. powstało tu kilka ważnych obiektów. Klasztor i szkoła jezuitów, kościoły, cerkwie. Miasto nie przestało mieć jednak charakteru małomiasteczkowego. Zaczął on się zmieniać, i to powoli, dopiero po II rozbiorze, już w granicach Imperium Rosyjskiego. Najpierw jako ujezd – powiat, ale zarazem siedziba – od 1798 r. – diecezji katolickiej i – od 1799 r. – także prawosławnej. Zaś od 1804 r. miastem gubernialnym i siedzibą – do 1918 r. – guberni wołyńskiej.
Poczytaj więcej o okolicy:
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
Dodaj komentarz