Perejasław
Tu Kozacy oddali się Moskwie
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Twierdza na południowej granicy
Perejasław był wówczas twierdzą na południowej granicy Rusi, a zarazem jednym z jej trzech największych i najważniejszych ośrodków. W 993 roku, po rozgromieniu koczowniczych Pieczyngów, książę kijowski Włodzimierz I Wielki umocnił tamtejszy Dytyneć ? główną część grodu ? silnymi murami i wieżami z bramami: Książęcą, Biskupią i Kowalską. Na podgrodziu mieszkali rzemieślnicy i kupcy. W 1008 r. zbudował pierwszą kamienną cerkiew Wozdwiżeńską (Podniesienia Krzyża). Zaś w 1054 r. Perejasław stał się stolicą udzielnego księstwa. Jego pierwszym władcą został Wsiewołod, syn kijowskiego księciaJarosława Mądrego. Znaczącą rolę w dziejach księstwa i jego stolicy odegrał panujący w nim przez 17 lat (1094-1113) Włodzimierz Monomach. Udało mu się m.in. odeprzeć najazd w 1096 roku i oblężenie połowieckiego chana Tujurtchana. W II połowie XII w. Księstwo Perejasławskie obejmowało dosyć rozległy obszar między Dnieprem, Oką i górną Wołgą. Kres jego potędze położył w 1239 roku najazd Wielkiej Ordy. Perejasław został całkowicie zniszczony, jego mieszkańcy wyrżnięci lub zabrani w jasyr. Odrodzenie miasta nastąpiło dopiero w latach 60. XIV w, gdy znalazł się w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kolejne ogromne spustoszenia spowodował jednak w 1489 roku tatarskich hord krymskiego chana Mengu Gireja. Pod koniec XV i na początku XVI w. miasto stało się jednym z centrów powstającego kozactwa.
W granicach Rzeczypospolitej
Po Unii Lubelskiej w 1569 roku Perejasław wszedł w skład Korony. W 1585 r. za zgodą Stefana Batorego, na miejscu dawnego Dytyńca zbudowano zamek z 200-osobowym garnizonem kozackim. Stał się on jednym z punktów oporu na kresach Rzeczypospolitej przeciwko najazdom tatarskim. Zaś rozwojowi miasta sprzyjało nadanie mu, również w 1585 r., prawa magdeburskiego. Nie ominęły go jednak kozackie i chłopskie bunty, w których udział wzięli także mieszkańcy. Najpierw (1591-93) pod dowództwem Krzysztofa Kosińskiego, a później (1594-96) Semena Nalewajki. W 1625 roku Perejasław stał się garnizonem jednego z największych na Ukrainie pułków kozaków rejestrowych. Ale ich bunt i walki z wojskami polskimi były już coraz bliżej. W 1630 roku klęską wojsk koronnych pod dowództwem hetmana S. Koniecpolskiego zakończyła się wielką dwutygodniową bitwą pod miastem. Udział w niej wzięło około 30 tys. kozaków i powstańców oraz 12 tys. szlachty i żołnierzy koronnych. Według Latopisu Lwowskiegozginęło w niej kilka tysięcy uczestników. Mimo późniejszych ustępstw ze strony polskiej, niezadowolenie kozactwa oraz tamtejszych mieszczan i chłopstwa nie malało.W przypadku Perejasławia pogłębiało je uczynienie go w 1635 roku przez ówczesnego starostę L. Żółkiewskiego siedzibą jezuitów. W dwa lata później wybuchło kolejne antypolskie powstanie. Zaś w tragicznym 1648 roku rozpoczął się kilkuletni okres ?Ogniem i mieczem?, nazywany na Ukrainie Wojną Wyzwoleńczą. O Umowie Perejasławskiej z Moskwą oraz kozackich powstaniach antyrosyjskich już napisałem.
Pod rządami carów i bolszewików
Pod rządami rosyjskimi miasto rozwijało się. Wznoszono świątynie i budowle świeckie. W 1738 roku otworzono kolegium, w którym uczył m.in. wybitny ukraiński filozof i poeta Hryhorij Skoworoda. W około pół wieku później przekształcono je w seminarium duchowne. Rozwijało się rzemiosło i handel. Ciągle jednak była to mała mieścina. W 1782 roku miała 7987 mieszkańców, w 1835 ? 8460. Dopiero na początku XX wieku ich liczba przekroczyła 16 tysięcy. Wiązało się to z uruchamianiem niewielkich fabryk, ale generalnie był to okres zastoju gospodarczego. Dopiero w czasach radzieckich zbudowano elektrownię, otworzono szkołę pedagogiczną oraz kilka ogólnych. Ponad dwuletnia okupacja hitlerowska nie sprzyjała dalszemu rozwojowi, spowodowała straty wśród mieszkańców. Nawet po uruchomieniu w 1959 roku dużej szwalni, miasto o 15 tys. mieszkańcach nadal miało ich mniej niż w 1901 roku. Później powstało kilka innych zakładów i placówek kulturalnych. W 1990 roku, na progu niepodległości, w Perejasławiu-Chmielnickim mieszkało 29,9 tys. osób i ich liczba nadal nie przekroczyła 30 tysięcy.
Dodaj komentarz