Warmia i Mazury
Od plemion pruskich po króla w Prusiech
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Terytorium lennego księstwa mnogo wyekwipowane było w polskie szkoły parafialne. W Ełku założono pierwszą na Mazurach drukarnię polską (1536). Po sekularyzacji Prus nabrała na tych terenach przyspieszonego tempa także polska akcja osiedleńcza. Stulecia szesnaste i siedemnaste to okres maksymalnej tutaj dominacji żywiołu polskiego. Przybywający zazwyczaj z pobliskiego Mazowsza koloniści polscy stanowili przygniatającą większość ludności książęcych Prus, stąd też prawie wszystkie nowo zasadzane wtedy wsie otrzymywały polskie nazwy. Zwarcie zasiedlone przez ludność polską południowe i wschodnie połacie księstwa zwane były przez administrację pruską die polnischen Ämter, czyli starostwami polskimi. Dopiero w XIX wieku na ich określenie weszła w użycie nazwa Mazury (derywat od Mazowsza). Z napływem ludności poczęły tworzyć się także miasta, w poczet których zakwalifikowano Olecko (1560), Gołdap (1570), Węgorzewo (1571), Giżycko (1612), Pisz (1645).
Pająk swe sieci rozwija
Poddani Hohenzollernów wielokrotnie zabiegali o wcielenie Prus Książęcych do oferującej naonczas większe swobody polityczne Rzeczpospolitej. Niestety nie zawsze spotykało się to z należytym zrozumieniem u kierowników jej nawy państwowej. Hegemoni polsko-litewscy, zwykle zajęci albo polityką wschodnią albo kwestiami dynastycznymi, przykładali na ogół małą wagę do spraw swego pruskiego lenna. W pierwszych dekadach XVII wieku przeszły Prusy Książęce pod panowanie brandenburskiej linii Hohenzollernów. Syn i następca Albrechta, chory umysłowo Albrecht Fryderyk, trafił pod kuratelę elektorów znad Haweli, z których Jan Zygmunt Hohenzollern, objąwszy książęcy tron, dał w 1618 roku początek unii personalnej Prus Książęcych z Brandenburgią, łącząc oba swe kraje w Brandenburgię-Prusy (Brandenburg-Preußen).
W kolejnych latach epoki Wazów dependencja tego obszaru od Polski wciąż słabła, ażeby ostatecznie zostać zerwaną w 1657 roku podczas najazdu szwedzkiego. To więcej niźli brzemienne w skutki dzieło, nieodmienny przedmiot politycznych pragnień władców pruskich, a w pewnym sensie może nawet kamień węgielny całej nowoczesnej historii Niemiec, zostało zrealizowane przez Fryderyka Wilhelma zwanego Wielkim Elektorem. Niespełna pół wieku potem 18 stycznia 1701 roku jego następca dokonał w Königsbergu samokoronacji na ?króla w Prusach? (König in Preußen). Wkrótce nazwę Prus rozciągnięto na całe brandenbursko-pruskie państwo, w skład którego wchodziły też tereny w innych częściach Niemiec. Dramatyczną walkę o utrzymanie polskości w Prusach Książęcych ilustruje popularny serial telewizyjny pt. Czarne chmury (Tam na Północy / Gdzie bór liściasty / Pająk swe sieci rozwija).
Święta Warmia
Inaczej potoczyły się oczywiście dzieje Warmii włączonej do Polski. Przynależąc do Prus Królewskich sensu largo cieszyła się Warmia w strukturze politycznej Korony swego rodzaju autonomią, podobnie zresztą jak właściwe Prusy Królewskie, tworząc wyłonione z wcześniejszego dominium warmińskiego eklezjalne Księstwo Warmińskie. Rok 1466 stworzył możliwości szerszego zaistnienia tutaj kulturze polskiej (choć wzorem całych Prus Królewskich przy zawsze bardzo mocno obecnej a właściwie stale chyba jednak nadrzędnej na tych terenach kulturze niemieckiej). Ten niewielki w sumie kraik wydał całą plejadę zasłużonych dla Rzeczpospolitej postaci.
Na Warmii spędził większość swego życia światowej sławy astronom Mikołaj Kopernik (1473?1543). Uczony mieszkał i pracował we Fromborku, jednej ze stolic Świętej Warmii, sprawując tam rozmaite funkcje z ramienia warmińskiej kapituły katedralnej, tam prowadził swe badania naukowe i tam też wreszcie napisał swe wiekopomne drukiem wydane we frankońskiej Norymberdze dzieło De revolutionibus orbium coelestium. Jako biskupi warmińscy związani byli z krainą w dorzeczu Łyny i Pasłęki także Marcin Kromer, żyjący w XVI wieku humanista i historyk, autor historycznie cennego a literacko pięknego opisu ówczesnych ziem polskich, oraz Ignacy Krasicki, niezrównany poeta polskiego Oświecenia.
W ramach pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku Warmię zabrali Prusacy i tym samym całość obszaru od Wisły po Niemen stała się Prusami Wschodnimi, Ostpreußen (w odróżnieniu od Prus Zachodnich, Westpreußen, czyli w terminologii polskiej Pomorza Gdańskiego). Mimo przynależności do protestanckich Prus zachowała Warmia katolicyzm, a determinowany przez religię kulturowy podział na katolicką Warmię oraz na ewangelickie Mazury przetrwał do 1945 roku.
Poczytaj więcej o okolicy:
Zajrzyj na te strony:
- o późniejszych dziejach regionu w naszym portalu
Dodaj komentarz