Bułgaria
Dawne zwyczaje pogrzebowe i żałobne
Przed wyniesieniem zmarłego z domu żegnany jest po raz ostatni przez krewnych i znajomych. Odbywa się to w obecności księdza, który odmawia stosowne modlitwy. Procesja pogrzebowa na cmentarz ma ściśle określone reguły.
Ksiądz idzie pierwszy, za nim trumna z krzyżem niesiona lub wieziona. W pobliżu trumny idą najbliżsi zmarłemu, krewni i znajomi. Nabożeństwo chrześcijańskie odbywa się w kościele cmentarnym, a gdy go nie ma – przy grobie. Wierzy się, że niepogrzebany zmarły odrodzi się i powróci, by szkodzić żyjącym. Po opuszczeniu trumny do grobu wszyscy obecni rzucają garść ziemi mówiąc: „Niech spoczywa w pokoju” i odchodzą, nie oglądając się za siebie. Krzyż kładzie się nad grobem od strony głowy. Wtedy pogrzeb dobiega końca.
Stypa
Uczestnicy pogrzebu mają obowiązek umyć ręce na cmentarzu, zjeść trochę pszenicy, którą podarował im krewny i wrócić inną drogą do domu zmarłego, gdzie krewni przygotowali stół pogrzebowy. Czasami stół znajduje się przy samym grobie lub w wyznaczonym miejscu na cmentarzu. Stół jest koniecznie okadzany przez kapłana, czasami w domu święci się również wodę. Podczas podawania potraw i napojów do stołu wypowiadane są słowa „Boże przebacz!”.
Stół pogrzebowy ma szczególnie uroczysty charakter, kapłan zasiada na honorowym miejscu. Zazwyczaj pozostawia się puste miejsce dla zmarłego. Potrawy na stole są rytualne i zgodne z porą roku i kalendarzem chrześcijańskim. Podczas postu podaje się chude pokarmy, a w innych okresach obowiązkowo zabija się zwierzę ofiarne, zazwyczaj barana. Przy stole ofiarowuje się ręczniki i inne tkaniny, a następnie grabarze i mężczyźni, którzy robili trumnę, kucharki i wszyscy, którzy pomagali w przygotowaniach do pogrzebu, otrzymują podarunki.
Żałoba
Początek żałoby i pożegnanie zmarłego rozpoczyna się po opuszczeniu trumny do grobu. Prawosławni chrześcijanie odprawiają nabożeństwa żałobne za zmarłych krewnych trzeciego, dziewiątego, dwudziestego i czterdziestego dnia po śmierci. Czterdziestego dnia grób jest wyrównywany, a następnie nabożeństwa żałobne połączone z odwiedzinami przy grobie odbywają się po trzech, sześciu i dziewięciu miesiącach i po roku – a potem co rok.
W początkowym okresie po pogrzebie kobiety z najbliższego otoczenia odwiedzają grób codziennie, czasami dwa razy dziennie – rano i wieczorem. Te codzienne wizyty trwają do końca pierwszego tygodnia, do dziewiątego lub czterdziestego dnia. W tym okresie zmarłego nazywa się „świeżą duszą”, a podczas odwiedzin kobiety wykonują standardowe czynności rytualne przy grobie: okadzają grób, zapalają świecę lub kadzielnicę, polewają grób wodą i winem oraz rozdają pokarm dla duszy zmarłego.
Nazwa obchodów pogrzebowych jest odmienna w różnych regionach Bułgarii: noszenie, struvilo, upamiętnienie, sofra, kadzidło, ukłon, złożenie. Tretini to wizyta na grobie następnego dnia po pogrzebie, która odbywa się wczesnym rankiem, przed wschodem słońca, w całkowitej ciszy. Zazwyczaj trzy staruszki idą do grobu, obchodzą go trzy razy i okadzają, wbijają w kąty wrzeciona i ząbki czosnku, zapalają wiele świec, aby grób „świecił” i odmawiają zaklęcia, aby zmarły pozostał w grobie i nie przemienił się w wampira. Pożywienie przyniesione przez kobiety jest przez nie spożywane w milczeniu przy grobie. Następnie kobiety się rozchodzą. Wierzy się, że do trzeciego dnia po śmierci dusza pozostaje w domu, a następnie do czterdziestego dnia odwiedza wszystkie miejsca, które zmarły odwiedził za życia. Dlatego częściej odbywają się w tym okresie wspomnienia, ponieważ uważa się, że zmarły, jako „świeża dusza”, nie opuścił jeszcze całkowicie świata żywych. Liczba rytualnych chlebów na pamiątkę zazwyczaj odpowiada liczbie dni upamiętnienia: w trzecim dniu przygotowuje się 3 chleby, w dziewiątym dniu dziewięć, w dwudziestym 20 chlebów, w czterdziestym dniu 40 chlebów.
W dziewiąte i dwudzieste dni więcej osób przychodzi do grobu, rozdaje się coraz więcej różnorodnych pokarmów na modlitwę „Bóg przebacza”, a obecność kapłana jest obowiązkowa – odmawia on modlitwę o spokój.
Jadąc autokarem wycieczkowym prze Albanię w roku 2019 to przy drogach widzieliśmy
normalne nagrobki jak zwykłe groby . Zapytałem się przewodnika czy przy drodze są groby .
NIE odpowiedział . Nagrobki są w miejscu śmiertelnego wypadku a drugi nagrobek rodzina
stawia na cmentarzu i tam jest pochowana ofiara wypadku .
W Polsce stawiane są krzyże w miejscu śmiertelnego wypadku ,
czasem na nim jest kask motocyklisty .