Bułgaria
Dawne zwyczaje pogrzebowe i żałobne
Wśród pokarmów znajdują się rytualne chleby, gotowana pszenica, owoce sezonowe, potrawy gotowane i ulubione potrawy zmarłego. Zazwyczaj do grobu przynoszone są pierwsze dojrzałe owoce, które żywi mogą spożyć dopiero po ich rozdaniu za zmarłych. Podczas wszystkich upamiętnień okadza się grób, pozostawia się naczynie z wodą do picia dla duszy, zapala się świece lub lampę, aby oświetlić jej drogę do zaświatów, polewa się grób wodą i winem.
Czterdziesty dzień po śmierci jest szczególnie uroczyście obchodzony, kiedy grób zostaje wyrównany. Gromadzi się wtedy najwięcej osób, zazwyczaj wszyscy, którzy uczestniczyli w pogrzebie. Kapłan odmawia modlitwę, a następnie symbolicznie wyrównuje grób, który do tej pory był kopcem i w ten sposób odróżniał się od innych.
Oprócz licznych i różnorodnych pokarmów, wśród których obowiązkowo podaje się koliwo, chleb rytualny i kurban, podczas tej uroczystości rozdaje się ubrania zmarłego, a także dary bliskim, zgodnie z przekonaniem że wszystko co ofiarowano dla duszy zmarłego „znajdzie dla niego miejsce w zaświatach”. W niektórych miejscach ubrania zmarłego przekazuje się osobie tej samej płci, która musi je założyć, by uczestniczyć w kolejnych uroczystościach. Osoba ta jest symbolicznym zastępcą zmarłego. Wierzy się, że czterdziestego dnia dusza ostatecznie opuszcza świat żywych i udaje się do innego świata, świata zmarłych, z którym ostatecznie łączy się pod koniec pierwszego roku.
Rocznica śmierci to kolejny ważny moment dla bułgarskiej rodziny. W tym dniu krewni gromadzą się, aby uczcić pamięć zmarłego i modlić się za jego duszę. Zwyczajowo odwiedza się grób zmarłego, zapala znicze i składa kwiaty. Tradycja ta zachowała się do dziś ale niewiele osób wie, że czyni się to aby prosić o przebaczenie dla grzesznej duszy. Dlatego przy rozdawaniu darów mówi się: „Niech Bóg przebaczy”. Kobiety w żałobie noszą czarne ubrania, czarne nakrycia głowy i nie noszą żadnej biżuterii.
Święta zmarłych
W Bułgarii, w kraju prawosławnym, nie obchodzi się dnia Wszystkich Świętych. Zmarłych wspomina się w Zaduszki Archanielskie, przypadające w sobotę przed 8 listopada. Wtedy na cmentarzach wojskowych składane są wieńce a Bułgarzy odwiedzają mogiły swoich bliskich i tradycyjnie zapalają na nich świece, polewają czerwonym winem symbolizującym krew Chrystusa. W to święto przynosi się na cmentarz jedzenie, którym Bułgarzy się częstują. Starsi pamiętają, że kiedyś i u nas Polacy i Romowie na cmentarzach też dzielili się jedzeniem.
Bułgarzy kilka razy w roku mają święto zwane Zadusznica. Wtedy to wybierają się na groby krewnych z jedzeniem i czerwonym winem. Częstują znajomych i sąsiadów aby uczcić pamięć zmarłego. Rozdawanie pożywienia na grobie zmarłego to kolejna ważna tradycja, której celem jest zapewnienie spokoju duszy i pokazanie bliskim, że nadal troszczą się o zmarłego. Praktyka ta jest szczególnie powszechna w ważne dni, takie jak Zadusznica i rocznice śmierci.
Na cmentarzu
Na cmentarzach jest wiele, klepsydr informujących o śmierci zmarłego, czasem naklejonych w dziwnych miejscach. Najwięcej z nich dotyczy miesięcznic czy rocznic – zawierają informacje ile minęło od śmierci dni, miesięcy czy lat. Te klepsydry w postaci laurki ze zdjęciem mogą być naklejone na ściance, na pniu drzewa czy na nagrobku w różnych miejscach. Z przodu tablicy czy z tyłu. Takie klepsydry ze zdjęciem zmarłego mogą być wywieszone zaraz po śmierci lub 40 dni, 3 i 9 miesięcy lub później co roku.
Krzyż na grobie jest fundamentalnym symbolem wiary chrześcijańskiej i symbolizuje nadzieję zmartwychwstania i życia po śmierci. Złożenie krzyża na grobie jest wyrazem wiary, że dusza zmarłego znajdzie spokój i że śmierć nie jest końcem, lecz początkiem nowego istnienia.
Na cmentarzu w Warnie jest wiele krzyży ułożonych na grobach. Są nagrobki w obrębie których są stoliki na jednej nodze. Na płocie są uwiązane szmatki pewnie w dowód żałoby. Kiedyś były czarne a dziś szare bo wypłowiały. Nagrobki są marmurowe a same rytualne ceremonie pogrzebowe i żałobne są kosztowne i pewnie dlatego wbrew religijnym zakazom niektórzy Bułgarzy kremują zmarłych.
Jadąc autokarem wycieczkowym prze Albanię w roku 2019 to przy drogach widzieliśmy
normalne nagrobki jak zwykłe groby . Zapytałem się przewodnika czy przy drodze są groby .
NIE odpowiedział . Nagrobki są w miejscu śmiertelnego wypadku a drugi nagrobek rodzina
stawia na cmentarzu i tam jest pochowana ofiara wypadku .
W Polsce stawiane są krzyże w miejscu śmiertelnego wypadku ,
czasem na nim jest kask motocyklisty .