Postać Gertrude Bell pojawiła się w mojej codzienności zupełnie niespodziewanie. Zafascynowała mnie historia kobiety, która pod koniec XIX wieku samotnie przemierzała pustynie Bliskiego Wschodu.

Jej niezwykłe życie było dosłownie jak gotowy scenariusz filmu. Brytyjka, podróżniczka, pisarka, archeolog, badacz, kartograf i oficer polityczny. Była na początku XX wieku jedną z najpotężniejszych kobiet w Imperium Brytyjskim, ale została przeoczona w większości pisanej historii tego okresu. Jej przyjaciółmi byli między innymi szejkowie z Bliskiego Wschodu, Winston Churchill czy Lawrence z Arabii. Historia jej życia jest tak niezwykła, że trafiła do Rejestru Pamięci Świata UNESCO.

Jak wielkie zatem było moje zdziwienie, gdy pewnego upalnego ranka zadzwoniła do mnie kustosz Muzeum Archeologicznego w dalmackim mieście Solin z informacją, że w starych księgach z wpisami odwiedzających odnalazła jej rękopis. To było niezwykłe! Gertrude Bell w Solinie! Z jej listów wiemy, że w 1910 roku zdecydowała się przyjechać do Dalmacji. Odwiedziła Split, ruiny starożytnej Salony (tak nazywał się Solin w czasach antycznych), gdzie towarzyszył jej jeden z najważniejszych chorwackich archeologów, ksiądz Frane Bulić. A także Szybenik, Trogir, Zadar i Pulę. Zostawiła nam nie tylko fantastyczne fragmenty listów, ale i piękne zdjęcia z początku XX wieku. Wróćmy jednak do Salony i jej związków z Dioklecjanem.

Historia samego miasta jest fascynująca

Według greckiego historyka Strabona, była pierwotnie nadbrzeżną twierdzą i portem ilirskich Dalmatów, którzy według ostatnich wykopalisk archeologicznych, mieli swoją warownię na zboczach góry Kozjak. Salona rozwijała się przy ujściu rzeki Jadro do morza, w pobliżu Tragurium i Epetium, miast, które w III wieku przed naszą erą wybudowali Grecy z Issy*. Z czasem stała się rzymską stolicą Dalmacji. Miastem kosmopolitycznym i bardzo dużym jak na swoje czasy, bo liczącym około 60 tysięcy mieszkańców. Jednymi z nich byli rodzice Dioklesa, którego historia zapamiętała jako cesarza Dioklecjana.

Ojciec przyszłego cesarza był najprawdopodobniej ubogim skrybą, a o matce niestety nic nie wiadomo. Dzięki służbie wojskowej i talentom przywódczym Diokles został po śmierci cesarza Numeriana jego następcą. Wybrali go spośród siebie jego koledzy żołnierze. Historia zapamięta go nie tylko jako jedynego cesarza, który dobrowolnie abdykował, wielkiego reformatora, który przywrócił cesarstwu pokój, ale i jako prześladowcę chrześcijan. W pałacu wybudowanym na wybrzeżu morza Adriatyckiego spędził 12 lat emerytury, w trakcie której, jak napisała Bell widział jak Konstantyn odwrócił politykę całego swojego panowania, przyjmując chrześcijaństwo** . To za rządów Dioklecjana Salona otrzymała honorowy tytuł Valeria – od przydomka cesarza.

* za: Ema Višić-Ljubić, Salona Colonia Martia Ivlia Valeria, Solin 2010
** za: Gertrude Bell, Letter 1/4/1910, http://www.gerty.ncl.ac.uk/

Przeczytaj także...

Split. Miasto wyrosłe wokół pałacu

Autorka: Barbara Górecka

Split zaczął powstawać w murach opuszczonego pałacu Dioklecjana.Cesarz ten zapisał się w dziejach historii jako okrutny prześladowca chrześcijan...

Split. Rarytasy wprost z wód Adriatyku

Autorka: Agnieszka Puszczewicz

Ojcem chorwackiej archeologii, także podwodnej był ksiądz Frane Bulić. To jemu zawdzięczamy pierwsze badania dna morza w pobliżu miejscowości Vranjic koło Splitu. Ale coraz to nowe odkrycia pojawiają się z każdym rokiem.

Split. Pałac Dioklecjana, rzymskiego cesarza

Autorka: Barbara Górecka

Przy skrzyżowaniu tych ulic znajdował się pałacowy dziedziniec zwany perystylem. Była to część budowli przeznaczona do publicznych wystąpień. Dziś też się takie odbywają o godzinie 12. Na perystyl wchodzi Dioklecjan i przemawia?

Poczytaj więcej o okolicy:

Krka. Kaskady w parku narodowym

Split. Port i starożytny pałac Dioklecjana

Bol. Najstarsze miasto na wyspie Brač

Trogir. Port pełen wiekowych zabytków