Olkusz
Królewskie Srebrne Miasto
Imponująca jest panorama Olkusza, współcześnie nieco ponad 32-tysięcznego miasta w województwie małopolskim. Przedstawia ona tę miejscowość około roku 1601. Rysunek wykonał Piotr Nogieć w roku 2003.
A publikowana jest w dwu wersjach kolorystycznych: sepii i wielobarwnej w wydawnictwach popularyzujących miasto. Czy rzeczywiście tak wyglądała w czasach świetności tego, wówczas królewskiego Srebrnego Miasta i kolebki polskiego górnictwa kruszcowego?
Panorama wzorowana na zabytkach
Najprawdopodobniej tak, gdyż w znacznej części pokrywa się z młodszą o ponad półtora wieku panoramą Olkusza nad rzeką Babą z roku 1761. Ta retrospektywna, współczesna, przedstawia średniowieczne miasto na planie prostokąta otoczone wysokimi kamiennymi murami z kilkunastoma basztami, w tym trzema bramnymi z mostami nad fosą. Wewnątrz zaś trzema dominantami. Gotycką bazyliką św. Andrzeja z XIII/XIV w. Ratuszem pośrodku rynku, od którego odchodzą uliczki przecinające się pod kątem prostym. Oraz drugiej gotyckiej, ceglanej świątyni, kościoła Mariackiego bez wieży na przeciwległym krańcu miasta, tuż przy jego murach obronnych.
Takiego Olkusza już nie ma, gdyż jego mury obronne rozebrano w XIX wieku. Ale zachowało się w nim kilka cennych zabytków, a górnicza przeszłość z lat wydobywania tu rud ołowiu, srebra, a później cynku, świetnie jest wykorzystywana obecnie w promocji turystycznych walorów miasta. Najstarsza wzmianka o olkuskim górnictwie i mieście pochodzi z roku 1257, z dokumentu księcia Bolesława Wstydliwego (1226-79), w którym uposażył klasztor klarysek w Zawichoście dochodami z tutejszych kopalń ołowiu.
Stary rodowód
Ale o olkuskiej parafii po raz pierwszy wzmiankowano już w roku 1184. Nie wiadomo, kiedy Olkusz otrzymał prawa miejskie, nie zachował się bowiem akt lokacyjny. Ale na pewno był miastem już w roku 1299. Za czasów króla Kazimierza Wielkiego (1310-70) otoczono je kamiennym murem o długości 1100 m z 15 basztami oraz dwiema bramami: Krakowską i Sławkowską oraz fosą. Olkusz był znaczącym miastem Korony Królestwa Polskiego, jednym z najważniejszych w Małopolsce, nie tylko ze względu na wydobycie cennych minerałów, ale także dzięki położeniu przy ważnym trakcie handlowym z Krakowa do Wrocławia.
W 1356 r. Olkusz wszedł w skład tzw. Sądu Sześciu Miast, a w 1374 r. Elżbieta Łokietkówna nadała mu przywilej „Ordinatio montium Ilcussiensum”, pierwsze prawo górnicze w Polsce. Na przełomie XIV i XV w. miasto było jednym z największych ośrodków produkcji ołowiu w Europie, a tutejsi gwarkowie, jak z niemiecka nazywano właścicieli kopalń, należeli do ludzi bardzo zamożnych. Gdy pod koniec XV w. wyczerpały się płytko położone złoża kruszców, obok ołowiu również srebra, a głębsze zalewała woda, rozpoczęto budowę sztolni odwadniających.
Kosztowne sztolnie w kopalniach
Było to jedno z największych przedsięwzięć inżynieryjnych tamtych czasów, przy czym niezwykle drogie, gdyż koszt wydrążenia jednego kilometra sztolni był równoważny z wybudowaniem 15 ówczesnych murowanych domów. A łącznie wybudowano ich 32 kilometry! Był to jednak złoty wiek miasta. W 1579 r. w Olkuszu powstała także królewska mennica, w której bito przede wszystkim srebrne trojaki z podobiznami polskich władców. Rabunkowa eksploatacja górnicza oraz wojny i klęski żywiołowe doprowadził w wieku XVIII do upadku górnictwa i miasta.
Poczytaj więcej o okolicy:
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
Dodaj komentarz