Gładyszów
Cmentarz nr 55 Dušana Jurkowiča
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Cmentarz wojskowy (Kriegerfriedhof) nr 55 w Gładyszowie, na którym spoczywa 12. żołnierzy armii austro-węgierskiej i 92. żołnierzy armii rosyjskiej jest cmentarzem „kameralnym”.
Ogrodzony drewnianym płotem z nakrytych daszkiem bali, ukryty jest, otulony porastającymi wokół drzewami i krzewami. To właśnie to otoczenie wywołuje wrażenie ustronności i kształtuje nastrojowość miejsca. Gdy cmentarz w Gładyszowie powstawał nie było wokół niego drzew porastających obecnie stok.
Dzieło „poety drewna”
Kompozycję i wystrój gładyszowskiego cmentarza zaplanował słowacki architekt Dušan Jurkowič. Zawierają one najbardziej charakterystyczne dla tego architekta-artysty elementy w drewnianej oprawie, które nadały mu miano „poety drewna”. Najpełniej artyzm drewnianej koncepcji wyraził Jurkowič w różnorodnych wariantach rzeźbionych krzyży nagrobnych i drewnianych wieżach czy gontynach, których przykłady prezentują cmentarze wojskowe: nr 46 Konieczna-Beskidek, nr 51 na Rotundzie (Regetów Niżny), nr 123 Łużna – Pustki, nr 60 Magura Małastowska, nr 55 w Gładyszowie, na którym centralnym pomnikiem jest zwieńczona krzyżem drewniana wieża.
W swoich pracach (nie tylko w projektach cmentarzy) Dušan Jurkowič inspirował się słowacką sztuką ludową i tradycją słowiańską. Świadomie korzystał z budulca naturalnego – drewna i kamienia, które współgrały z krajobrazem. Na pobitewnych polach, gdy wojsko w czasie walk niszczyło lasy, drewna było w bród. Trzeba je było uprzątnąć i zagospodarować. Dušan Jurkowič potrafił to wykorzystać i umieścić w malowniczym, górskim krajobrazie.
Artysta, szef okręgu
Słowacki architekt był kierownikiem artystycznym i projektantem I Okręgu Cmentarnego „Żmigród”, którego granice na wschodzie wytyczały Ożenna i Łysa Góra, na zachodzie – Wysowa i Uście Gorlickie. Teren wybitnie górski, w którym Jurkowič widział ogromny potencjał dla realizacji swoich projektów. Widział je i szkicował podczas objazdu terenu.
Na obszarze okręgu zlokalizowano 31 cmentarzy wojskowych, położonych geograficznie na terenie Beskidu Niskiego. Dušan Jurkowič był projektantem ich wszystkich – mniejszych i większych. Każdy z nich jest dziełem niepowtarzalnym.
Wpisane w krajobraz
W swoich powojennych wspomnieniach Dušan Jurkowič napisał: Na lokalizację cmentarzy wybierałem odległe wzgórza, strome stoki, a przede wszystkim miejsca najgorętszych walk. Podczas gdy moi koledzy zakładali parki, wysypywali ścieżki piaskiem, sadzili krzewiny i drzewa, ja postanowiłem umieszczać swoje cmentarzyki w naturalnym pięknie stoków karpackich, jak gdyby wytworzyły je tam niewidzialne ręce miejscowej tradycji ludowej. Nie nadsypywałem, nie żwirowałem powierzchni cmentarzy, lecz wykładałem je kostkami darni, które już po kilku dniach łączyły się w żywy, zielony kobierzec, z którego wyrastają mogiły okładane kamieniem i wysadzane wrzosem. To zlewanie się terenu cmentarza z otoczeniem nadawało ogólny charakter i kierunek moim pracom.*
Na kamiennej steli umieszczonej u podnóża wieży wyryta jest w języku niemieckim inskrypcja, motto, przesłanie wyrażające ideę przyświecającą powstaniu wszystkich galicyjskich cmentarzy: Śmierć żołnierza święta jest i łamie nakazy nienawiści. Przyjaciel czy wróg, jeśli nie ominęły go rany, na jednakową miłość i cześć zasługuje.**
Warto wiedzieć
We wschodniej części Gładyszowa znajduje się zabytkowy cmentarz wojskowy nr 61 również zaprojektowany przez Dušana Jurkowiča.
* Agnieszka Partridge Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Małopolsce, Kraków 2005, s. 252
** Autorem inskrypcji jest Hans Hauptman z Oddziału do spraw Grobów Wojennych przy Komendzie Garnizonu w Krakowie, współautor dzieła o zachodniogalicyjskich cmentarzach: R. Brochi H. Hauptmann, Die Westgalizische Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914–1915, Wiedeń 1918. Zachodniogalicyjskie groby bohaterów z lat wojny światowej 1914-1915, tłumaczenie Henryk Sznytka, Tarnów 1994.
Poczytaj więcej o okolicy:
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
Dodaj komentarz