Uzbekistan to kraj majestatycznych meczetów, minaretów, pokrytych turkusowymi płytkami kopuł. Wielkich  iwanów – czyli fasad meczetów.

To barwne, unikatowe wzory noszone przez kobiety i kolorowe pełne dojrzałych owoców bazary.

Świat targów i bazarów

Kraina na Jedwabnym Szlaku od 2,5 tys. lat żyła z kupiectwa, zamożności jaką niosły za sobą karawany z Chin i rozboju. Tradycja specjalistycznych suków, które otwarte są codziennie, targowisk lokalnych otwieranych w wybrane dni i bazarów dzielnicowych zaspokoi każdego amatora podpatrywania zwyczajów lokalnej społeczności. Dowiedziałam się chociażby na targu bydła w górach Nuratau, że uścisk dłoni nie oznacza przypieczętowania sprzedaży, a jest początkiem negocjacji. Rękoma w uścisku macha się tak długo, aż nie zostanie osiągnięte porozumienie. Może to trwać godzinami.

Sekcje rzeźnicze wymagają znajomości rodzajów baraniny, sposobów przyrządzania i umiejętności rozróżnienia jakości mięsa. Chleb naan wypieka się w różnych zaczynach i wzorach w zależności od regionu. Wszędzie piekarnie z piecem glinianym mają swoją odrębną sekcję na bazarze.

Tradycje przetrwały

Uzbekistan ze swoją przeszłością okrutnych, ale twórczych Timurydów zwraca uwagę  pięknie odrestaurowanymi budowlami. Dbano o ich odnowienie nawet  za czasów sowieckich, kiedy działała w kraju jedna medresa.

Kolorowe nakrycia głów kobiet, zwłaszcza na prowincji i tiubitejki – męskie nakrycia – były noszone przez cały czas trwania Socjalistycznej Republiki Uzbeckiej, której sztuczny, linijkowy kształt  nakreślił Stalin w 1924 roku.

Nieudana rewolucja językowa

W  granicach  stworzonej republiki znalazły się pokonane przez Armię Frunzego chanaty będące politycznie odrębnymi bytami pod protektoratem lub w stanie wojny z rosyjskim caratem. Te fakty historyczne okazały się istotne przy powstaniu nowego państwa w 1991 roku. Ożyły tradycje wpływów klanowych z niegdysiejszych chanatów, mimo że rodziny chanów i zarządców uciekły przed caratem lub sowietami w początku XX  wieku. Zastąpienie cyrlicy alfabetem łacińskim, jakie zastosowano dla języka uzbeckiego okazało się najprostszym narodowotwórczym zabiegiem kosmetycznym. Po 30. latach niepodległości nadal brakuje nazewnictwa. Nie rozwija się literatura w rodzimym języku. Cóż z tego, że to język oficjalny – powstać mogą dokumenty w uzbeckim, ale proces sądowniczy jest nadal w rosyjskim.  Pojęciotwórcze i żywe zasoby języka rosyjskiego powodują, że nadal używa się go w edukacji i wielu profesjach – jak choćby w dokumentacji medycznej.

Niespieszny renesans islamu

Islam nigdy nie był zapomniany, aczkolwiek wyznawany nieostentacyjnie. Zbliża Uzbeków, Tadżyków i Kazachów  zamieszkujących ten 36-milionowy kraj. I choć babcie chodziły w mini, córki już w spodniach z tunikami i chustkach na głowie. Wśród wnuczek panuje moda na abaje. Renesans islamu i  jego radykalizacja nie są zgodne z oczekiwaniami władz. Dały temu wyraz 25-letnie rządy Isloma Karimowa. Ten wielokrotny prezydent przez zachód uznawany za dyktatora, przez mieszkańców nadal  jest otoczony estymą za uchronienie przed radykalizmem islamskim.

* * *

Uzbekistan to wielobarwna przygoda i wiele historii. Uprawa bawełny i hodowla jedwabników, ale i  katastrofa Jeziora Aralskiego, pustynny krajobraz, brak ochrony środowiska i kiepsko wykorzystane zasoby złota, miedzi i uranu to  kolejne z wielu narracji o tym fascynującym kraju.