Najwcześniejsze poważniejsze badania prowadziła tu w latach 1983 i 1987  astrofizyczka Elma Parasamjan. A ich wyniki interpretował zmarły w 2008 r. radioastronom i radiofizyk Paris Herouni. Doszedł do wniosku, że około 40 skalnych monolitów tworzących tzw. centralny grobowiec, to resztki dawnej świątyni pogańskiego ormiańskiego boga Słońca ? Ari. Wiek najstarszej z budowli określił na około 7,5 tys. lat. To jedyny taki, pogląd, na który natrafiłem w literaturze. Natomiast w około 150 innych skałach dostrzegł on duże i rozwinięte obserwatorium astronomiczne też sprzed 7,5 tysiącleci.

Sprzeczne ustalenia badaczy

Sporo danych i informacji, chociaż także sprzecznych, przyniosły prace prowadzone tu od połowy lat 90. XX w. a zwłaszcza w XXI wieku. W latach 2000-01 Zorac Karer badał, we współpracy z Instytutem Archeologii i Etnografii Ormiańskiej Akademii Nauk, archeolog Stephen Kroll. Jego zdaniem tutejsza nekropolia pochodzi ze środkowej epoki brązu (20-16 tysiąclecie p.n.e.). Ale była ona wykorzystywana również we wczesnej epoce żelaza (12-9 tysiąclecie p.n.e.). W okresie grecko-rzymskim (3 w. p. n. e. ? 3 w. n. e.) ? stwierdził ? na terenie tym znajdowała się osada, otoczona ze względów bezpieczeństwa kamiennymi  murami. Zachowały się z nich tylko poszczególne, podtrzymujące mury, fragmenty skał. W 2010 roku odpowiedzi na pytanie, co właściwie znajduje się w Zorac Karer, a zwłaszcza, czy uzasadnione jest twierdzenie, że było to prehistoryczne obserwatorium astronomiczne, szukał astrofizyk Migran Vardanjan we współpracy z brytyjskim Królewskim Towarzystwem Geograficznym (Royl Geographical Society) uniwersytetu w Oxfordzie.

Nekropolia, miejsce kultu czy obserwatorium astronomiczne?

Nawiasem mówiąc po tych badaniach ormiańska nauka przyjęła dla tego miejsca nazwę Karaundż ? Carahunge. Nadal stosowane są także pozostałe, przede wszystkim Zorac Karer. Wróćmy jednak do ustaleń Migrana Vardanjana. Uznał on pogląd, że jest to dawne obserwatorium astronomiczne za ?pseudoarcheologiczne spekulacje?. Ale inni badacze ? nie miejsce tu na przytaczanie ich bardziej szczegółowych poglądów ? wskazują, że słynne okrągłe otwory w megalitycznych skałach (w niektórych z nich przytulisko znalazły rośliny i kwiaty, co sfotografowałem) skierowane są na otaczający kompleks horyzont. A patrząc przez nie w określone dni (np. letniego przesilenia) można obserwować np. wschód i zachód Słońca. Inne zorientowane są, także w odpowiednich terminach, na Księżyc, a niektóre również na gwiazdy i planety. Co, oczywiście ? podkreślają zwolennicy tej teorii ? trudno uznać za przypadek. Chociaż istnieje  hipoteza, że otwory te mogły ułatwiać transport i ustawianie megalitycznych kamieni. Nie ma więc raczej wątpliwości, że spory o to, czym był ? i kiedy ? ten megalityczny kompleks, trwać będą jeszcze długo.

Przeczytaj także...

Carahunge. Tajemniczy kamienny krag

Autorka: Barbara Mitkowska

Kamienny krąg, starszy o 3,5 tys. lat od słynnego kręgu Stonehenge w Anglii. Minęło 7,5 tys. lat od powstania Carahunge w Armenii i nie wiemy, o co chodziło. Czy był to cmentarz, obserwatorium astronomiczne, czy jeszcze coś innego?

Hachpat. Ta nazwa oznacza piękny klasztor

Autor: Cezary Rudziński

Obecnie monastyr jest czynny. Zwiedzających go zachwyca zarówno jako całość, jak i urodą poszczególnych budynków oraz ich detali. Niestety, wydaje się trochę? zapuszczony.

Lubomir. Obserwatorium otwarte dla turystów

Autorka: Anna Ochremiak

Dlaczego zbudowano obserwatorium? Bo w tym miejscu istniało ono przed wojną. Budowę tamtej placówki zainicjował Tadeusz Banachiewicz. Wybrał on szczyt na tyle bliski Krakowa, że łatwo było tu dojechać. I na tyle odległy, że powietrze było tu czyste i przejrzyste.

Poczytaj więcej o okolicy:

Aławerdy. Sanahin, klasztor starszy od innych

Szusza. Między sąsiedztwem a konfliktem

Wagharszapat. Kościół i klasztor św. Hripsime

Erywań. Niezwykły dom Sergieja Paradżanowa