Koźmin Wielkopolski
Kirkut ukryty w odległym lasku

Większość macew wyrzeźbiono z piaskowca. Ale są również i pomniki z marmuru i z czarnego granitu. Mają kształt prostokąta z niewielkimi ozdobami i napisami, często po hebrajsku...
fot: Waldemar Rusek
Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
Obecny w Koźminie Wlkp. cmentarz żydowski (zwany kirkutem) jest jedną z największych i najlepiej zachowanych nekropolii wyznania mojżeszowego na terenie Wielkopolski.
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
  • Koźmin Wielkopolski. Kirkut ukryty w odległym lasku
Uwaga! Materiał został zamieszczony w naszym portalu już ponad rok temu.
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!

Pierwszą wzmianką w dokumentach Koźmina o starozakonnych jest zapis z roku 1419 w którym Żyd Daniel z Poznania występuje w roli świadka przy sprzedaży ziemi w okolicach miasta.

Inny zapis pochodzi z roku 1469. Według niego Żyd Jonasz z Poznania odstępuje dom Jakubowi z Koźmina. W XVII wieku Żydzi stanowili już 6,5 proc. ludności miasta. Gmina żydowska szybko się rozrastała i w latach 90. XVIII wieku jej członkowie stanowili już około 20 proc. ludności miasta. Żydzi zajmowali się handlem, finansami, pośrednictwem. Od roku 1838 zyskali prawo wyborcze i pierwszy Żyd Mojżesz Czapski wszedł do rady miasta.

Pierwsza nekropolia

Pierwszy cmentarz żydowski w Koźminie Wlkp. powstał pod koniec XVIII wieku wokół drewnianej synagogi. Ze względu na wzrost liczby ludności i zagrożenie epidemiologiczne gmina żydowska otrzymała od Kazimierza Nestora Sapiehy, właściciela Koźmina w latach 1772-91, ziemię pod nowy cmentarz, tu gdzie znajduje się obecnie. Cmentarz jest w lasku, który widać z miejscowości Orla. W roku 1872 zlikwidowano stary cmentarz z powodu budowy nowej, murowanej synagogi. Po ekshumacji resztki ludzkie pochowano w zbiorowej mogile na nowym cmentarzu.

Obecny cmentarz

Obecny w Koźminie Wlkp. cmentarz żydowski (zwany kirkutem) jest jedną z największych i najlepiej zachowanych nekropolii wyznania mojżeszowego na terenie Wielkopolski. Na cmentarzu znajduje się około 250 macew w dobrym stanie. A było ich około 600. Pochodzą one z początku XIX wieku i czasów późniejszych. Najstarsza jest z roku 1806. Ostatnia mogiła i jedyna która powstała po drugiej wojnie światowej jest z roku 1969. Pochowano w niej Nathana Mośkiewicza.

Tylko jedna polska inskrypcja

Kirkut z Koźmina ma kształt prostokąta o wymiarach około 80 x70 metrów, tj. około 0,55 ha. Zgodnie z tradycją żydowską grób jest nienaruszalny i nie może być używany do pochówku wielu osób. Dlatego w miarę rozwoju gminy, późniejsze nagrobki charakteryzują się większą zwartością. Większość macew wyrzeźbiono z piaskowca. Ale są również i pomniki z marmuru i z czarnego granitu. Mają kształt prostokąta z niewielkimi ozdobami i napisami, często po hebrajsku. Można spotkać symbole oznaczające marność życia jak złamany kwiat czy drzewo lub ułożone dłonie w geście błogosławieństwa. Dziwne jest, że Żydzi koźmińscy żyli w Polsce, a na nagrobkach mają łacińskie, hebrajskie i niemieckie napisy, a nie po polsku. Jest tylko jeden nagrobek z inskrypcją w języku polskim ? ostatniego pochowanego tu Żyda. Przy cmentarzu zachowały się budynki pełniące kiedyś funkcje związane z pochówkiem. Obecnie są to prywatne zabudowania mieszkalne.

Warto wiedzieć

* Kirkut w miasteczku Koźmin Wielkopolski znajduje się niedaleko ulicy Wierzbowej. Aby tam trafić trzeba jechać ulicą Wierzbową o nawierzchni gruntowej z głębokimi koleinami. Do skrzyżowania. Stamtąd może 30 metrów zostało do bramy cmentarza.
* Kirkut położony jest w dość dużej odległości od Koźmina i szosy Koźmin Wlkp ? Pleszew. W miejscowości Orla widać lasek w którym mieści się nekropolia. Długo określano lokalizację cmentarza w miejscowości Orla. Może i dlatego tak dobrze się zachował przed hitlerowcami i wandalami. Cmentarzem opiekują się od roku 1987 wychowankowie Ośrodka Szkolno -Wychowawczego z Borzęciczek. Razem z nauczycielami wykarczowali samosiejki i odtworzyli ścieżki.

Poczytaj więcej o okolicy:

Dodano: 1 grudnia 2018; Aktualizacja 10 grudnia 2018;

Komentarze: 3

    Waldemar, 28 grudnia 2020 @ 16:39

    Kirkut jest to określenie cmentarza żydowskiego używane przez Polaków .
    Kirkut to nazwa , której używano w Polsce od niemieckiego słowa kirchhof .
    Na ziemiach polskich Żydzi po raz pierwszy otrzymali przywileje gwarantujące nienaruszalność i
    ochronę cmentarzy żydowskich na mocy statutu kaliskiego wydanego w roku 1264 przez
    Bolesława Pobożnego w Kaliszu .
    W roku 1287 we wsi Czaszki założono cmentarz żydowski ,
    ta wieś dziś jest w granicach Kalisza osiedlem mieszkalnym Czaszki .
    Cmentarz w tej wsi był jednym z najstarszych kirkutów polskich .
    Dziś na terenie nekropoli stoi nieczynna szkoła i jest boisko szkolne .
    Drugi cmentarz znajdował się na ulicy Podmiejskiej 28 .
    Ale niewiele z niego zostało .

    Waldemar, 13 lipca 2022 @ 17:30

    OSTATNIO od pewnej instytucji dostałem odpowiedź o położeniu tego cmentarza :

    Historycznie cmentarz mieścił się w obrębie Koźmina Wlkp. , stąd zmiana nazwy obiektu .
    Jednak obecnie administracyjnie należy do wsi Orla : nr działki do weryfikacji w Geoportalu 301203_5.0017.AR_4.261/1

    Waldemar, 1 października 2022 @ 18:05

    Kościół Ewangelicko-Augsburski , stanowi kontynuację ruchu reformacyjnego
    zapoczątkowanego w XVI wieku przez Marcina Lutra , czyli luteranizmu .
    Jest on najstarszym i największym Kościołem ewangelickim w Polsce .
    Religia ewangelicka zawsze mi się kojarzyła z Niemcami .
    A w Kaliszu na Cmentarzu Ewangelickim przy Rogatce jest
    żydowska macewa co jest raczej nie spotykane w takim miejscu .
    WEDŁUG opisów macewa składa się z trzech części : niskiego cokołu ,
    części środkowej z inskrypcją i górnej reliefowej w której umieszczano
    płaskorzeźby odnoszące się do zmarłego .
    Często motywy dekoracyjne czerpano ze sztuki miejscowej i stylów
    panujących w danej epoce . Epitafium , pamiątkowa tablica , jest ujęte
    po bokach półkolumnami lub pilastrami . W symbolice macew winogrona
    często będące na macewach symbolizują lud Izraela rozrastający się po Ziemi
    jak egipska winorośl .

Dodaj komentarz
(Dozwolone typy plików: jpg, gif, png, maksymalny waga pliku: 4MB.)
(wymagany, niepublikowany)
Wszystkie materiały zamieszczone na naszym portalu chronione są prawem autorskim. Możesz skopiować je na własny użytek.
Jeśli chcesz rozpowszechniać je dla zysku bez zgody redakcji i autora – szukaj adwokata!