Na brodnickim rynku, w pobliżu zabytkowej studni stoi pomnik w modnej formie ławeczki, na której można przysiąść. Na stałe zasiada na niej żołnierz powstania listopadowego.

To ułan. Jest smutny. Trzyma w ręce złamaną szablę, nogę oparł na siodle. Konia nie ma. Obok w nowomodny bruk wbudowano granitową tablicę z napisem: W 180. rocznicę zakończenia Powstania Listopadowego pod Brodnicą i początku Wielkiej Emigracji – powstańcom mieszkańcy Brodnicy – październik 1831-2011.

O czym mówi ten napis?

Od roku 1772, czyli od pierwszego rozbioru Polski, Brodnica leżała w granicach Prus. W latach 1806-15 należała do Księstwa Warszawskiego, następnie znów wróciła do Prus. I należała do nich i w roku 1831, gdy dogorywało powstanie listopadowe. Tu odbył się jego ostatni akt.

Pod Brodnicą a dokładniej między Górznem a Jastrzębiem 5 października 1831 r. armia powstańcza licząca ponad 20 tys. żołnierzy przekroczyła granicę Królestwa Polskiego i Prus, przebiegającą na rzece Pissie. Wojsku towarzyszył sztab główny z ostatnim wodzem powstania generałem dywizji Maciejem Rybińskim. Granicę przekroczyło w sumie 9 generałów, 89 oficerów sztabowych i 416 oficerów młodszych. Na stronę pruską przejechało 95 armat z zaprzęgami, 5280 koni kawaleryjskich i 2556 koni artyleryjskich. Tu zostali rozbrojeni i internowani. Za wojskiem podążyła większość istotnych polityków, posłów, senatorów i członków Rządu Narodowego Królestwa Polskiego z ostatnim jego prezesem Bonawenturą Niemojewskim. Stąd ruszyli potem na Wielką Emigrację.

Żołnierze armii polskiej zostali internowani w obozach na Wapnach i nad Drwęcą a w zabudowaniach klasztoru franciszkanów umieszczono rannych i chorych oraz cywili. Większość mieszkańców przyjęła uciekinierów z sympatią, jednak nagła obecność tak wielkiej liczby ludzi (jeszcze w roku 1849 Brodnica liczyła* 3800 mieszkańców!) spowodowała nagły wzrost cen żywności i jej braki. Powstańcy przebywali w mieście i odbywali kwarantannę do 12 października. Potem przetransportowano ich w głąb Prus i ulokowano w okolicach miast Powiśla.

Warto wiedzieć

Wśród internowanych żołnierzy był poeta, geograf i krajoznawca porucznik Wincenty Pol. Uwiecznił on swój w Brodnicy w wierszu Stary ułan pod Brodnicą. I zakończył swą opowieść tak:

I zapłakał na boje,
I o lancę tłukł głowę;
Chorągiewkę zdarł w dwoje
I łzy otarł połową,
I zawiązał garść ziemi,
Drugą ranę owinął;
I w świat ruszył z młodszemi,
I jak wszyscy gdzieś zginął…

* wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I

Przeczytaj także...

Grudziądz. Skąd się tu wziął Juliusz Słowacki

Autor: Marek Nowak

Sprowadzanie prochów do kraju jest naszą narodową specjalnością? od dawna. Nie podoba mi się zakłócanie spokoju zmarłym. A jednak lektura napisu na tablicy skłoniła mnie do prześledzenia, jak to ze sprowadzeniem prochów wieszcza było.

Lizbona. Miłość od pierwszego wejrzenia

Autor: Jarosław Swajdo

Lizbona najdokumentniej oddaje wszystkie wielce oryginalne cechy Portugalii, mocno odróżniające ten kraj względem sąsiedniej Hiszpanii, od której mimo bliskości językowej, jest jakże nadspodziewanie (!) odmienna.

Morawski Kras. Pięć jaskiniowych kompleksów

Autor: Waldemar Rusek

Morawski Kras to kraina na północ od Brna w Czechach. Obejmuje powierzchnię około 100 km kw. W regionie tym znajduje ponad 1100 jaskiń. Obszar ten ze względu na zjawiska krasowe, faunę i florę podlega ścisłej ochronie.

Poczytaj więcej o okolicy:

Radzyń Chełmiński. Wielka krzyżacka trwała ruina

Chełmno. Miasto zakochanych i ceglanego gotyku

Kurzętnik. Na stok i na wieżę. Na Kurzej Górze

Chełmno. Patent na miasto zakochanych