Żelechów
W dawnym żydowskim sztetlu
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Na styku trzech polskich krain historyczno – geograficznych: Mazowsza, Lubelszczyzny i Podlasia, leży nieco ponad 4-tysięczne miasto Żelechów.
Ma blisko siedmiowiekową przeszłość, w tym kilkaset lat jako żydowski sztetl – miasteczko, w którym w 1939 roku mieszkało ponad 9 tys. ludności, głównie wyznania mojżeszowego. Równocześnie ma Żelechów kilka polskich zabytków – z żydowskich, poza Nowym Kirkutem z około 200 zachowanymi macewami i częścią domów mieszkalnych, nic się nie pozostało.
Świętopietrze od 1325 roku
Większość dawnych mieszkańców, a także ich domy modlitwy i inne materialne ślady pochłonął w latach II wojny światowej przede wszystkim Holokaust. Tak dalece, że pomimo upływu już niemal ośmiu dekad, wybudowaniu tu po wojnie zakładów przemysłowych, w tym Bumar-Waryński, szkół oraz innych budynków użyteczności publicznej i bloków mieszkalnych, miasto nie zdołało odtworzyć nawet połowy jego przedwojennej liczby ludności.
Najstarsze wzmianki o osadzie zwanej Zelechov, znalazły się w wykazach świętopietrza, kościelnych danin na rzecz Watykanu, w latach 1325-27. Bo wówczas powstała tutejsza parafia. Osada prawa miejskie uzyskała przed rokiem 1447, gdy król Kazimierz Jagiellończyk zezwolił na organizowanie cotygodniowych targów i dorocznych jarmarków. Na prośbę zresztą synów zmarłego Andrzeja Ciołka, podkomorzego sandomierskiego. Było to miasto i majątek prywatne, a ziemia i budynki należały wówczas do rodu Ciołków, którzy później od jego nazwy przyjęli nazwisko Żelechowskich.
W Małopolsce i na Mazowszu
Obecnie miasto znajduje się w powiecie garwolińskim województwa mazowieckiego. Ale historycznie leżało na Ziemi Stężyckiej województwa sandomierskiego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a więc w Małopolsce. Później, do 1939 r. było w województwie lubelskim – i nadal w administracji kościelnej przypisane jest do diecezji lubelskiej. Zaś w latach 1975-1998 było w woj. siedleckim. Żelechów położony nad niewielką rzeczką Żelechówką, dopływem Wilgi, której źródła znajdują się w jego pobliżu.
Pierwszy okres rozwoju od XV w do I połowy XVII w, przerwał szwedzki Potop. Drugi, w końcu XVIII w, gdy jego właścicielem został w 1792 roku Ignacy Wyssogota Zakrzewski, pierwszy prezydent Warszawy. To on rozpoczął przekształcanie miasteczka – ulicówki w miasto z rynkiem, nadal jednym z największych w Polsce, o bokach długości po 114 m. Z ratuszem i sukiennicami w centrum. On też dokończył budowę tutejszego pałacu.
Lelewel i Traugutt
Warto wspomnieć, że posłem na sejm z powiatu żelechowskiego był w latach 1829-31 Joachim Lelewel. A mieszkał tu m.in., służąc w batalionie saperów, późniejszy dyktator powstania styczniowego Romuald Traugutt. Bodźcem do rozwoju gospodarczego miasta stało się uwłaszczenie w 1864 r. mieszczan i okolicznych chłopów oraz koniec jego własności prywatnej. Powstało wówczas wiele zakładów rzemieślniczych i przemysłowych. Żelechów zaczął słynąć zwłaszcza z produkcji butów. Działały cechy, szkoły, straż pożarna i inne instytucje. Skutki pożaru dużej części miasta w 1880 roku szybko zdołano zniwelować.
Poczytaj więcej o okolicy:
Komentarze: 1
Dodaj komentarz
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
A tak wygląda z zewnątrz wspomniany tu żelechowski kościół.