Historii tego miasta nie zaczniemy frazą „już od najdawniejszych czasów”… Jego historia zaczyna się dokładnie 10 kwietnia 1580 roku, kiedy to Jan Zamoyski, kanclerz i hetmanem wielki koronny, postanowił zbudować miasto idealne. Miasto, o jakim od tysiącleci śnili filozofowie.

I chyba mu się to udało, bo koncepcją architektoniczną Zamościa i architekturą poszczególnych budowli zachwycamy się do dziś. A światowe uznanie Zamość znalazł w 1992 roku, kiedy to organizacja UNESCO wpisała Stare Miasto na listę Światowego Dziedzictwa Kultury, uznając je tym samym za jeden z najwspanialszych zespołów urbanistycznych na świecie.

Na surowym korzeniu

Jan Zamoyski miał lat 38 gdy postanowił zbudować miasto na surowym korzeniu. Dziś powiedzielibyśmy: w szczerym polu. Miejsce wybrał obronne, u zbiegu Wieprzca i Kalinowicy, ale – uwaga – na szlaku handlowym łączącym zachodnią i północną Europę z Morzem Czarnym. Skąd wziął osadników? Król Stefan Batory zwolnił przybywających do kanclerzowej inwestycji z czynszów, podatków i ceł w całym kraju na lat 25. Dał zezwolenie na zakładanie cechów, prawo składu, cotygodniowych targów i trzech jarmarków w roku. W 1589 r. miasto zostało stolicą Ordynacji (niepodzielnego klucza dóbr) Zamojskiej. Czegóż trzeba było więcej, by rosnąć w siłę? Chyba tylko szczęścia.

Jedna koncepcja, wiele kultur

A więc przybywali tu i żyli ze sobą w życzliwej tolerancji Polacy, Włosi, Niemcy, Rusini, Ormianie, Grecy i Żydzi. Wszystkie te nacje zaznaczyły swa obecność w detalu. Ale ta wielonarodowość i wielokulturowość nie naruszyły, ani nawet nie zakłóciły pierwotnej koncepcji przestrzennej Zamościa. Do dziś zachował się szachownicowy układ ulic Starego Miasta i trzy rynki: Wielki, Solny i Wodny. Autorem koncepcji urbanistycznej i wielu budynków (w tym słynnego ratusza i kolegiaty, obecnie katedry) był włoski architekt, urodzony w Padwie a zmarły w Zamościu – Bernardo Morando.

Co trzeba zobaczyć?

Na pewno Rynek, który jest jednym z najwspanialszych XVI-wiecznych placów w Europie. To kwadrat o boku 100 m, na którym krzyżują się główne osie miasta: reprezentacyjna i handlowa łącząca wszystkie wspomniane rynki. Rynek otaczają podcieniowe kamieniczki, a nad nim dominuje bryła ratusza z 52-metrową wieżą i dwuskrzydłowymi schodami. Latem w południe, z balkonu wieży ratuszowej trębacz gra hejnał, ale tylko w trzy strony świata. Ponoć Jan Zamoyski nie lubił Krakowa i trąbić w jego stronę zakazał…

Warto wiedzieć

* Na liście UNESCO widnieje Stare Miasto (o wymiarach 600 na 400 m), ale strefa ochrony konserwatorskiej obejmuje również fortyfikacje położone na przedpolu twierdzy, a jej granice wyznaczają ulice Peowiaków, Sadowa, rzeka Łabuńka, ulice Podwale i Okopowa. Ochronie podlega cały ten teren, a nie poszczególne obiekty. Te chronione są jako krajowe zabytki.
* Założenie staromiejskie otaczają umocnienia twierdzy Zamość, która powstawała i rozwijała się od XVI do XIX wieku. Teraz w części fortów jest galeria handlowa, część jest dostępna do zwiedzania, a przedpola twierdzy są doskonałym terenem spacerowym.
* Zamojskie Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej mieści się na parterze Ratusza.

Przeczytaj także...

Kłodzko. Twierdza – kolos z niezwykłą historią

Autorka: Elżbieta Tomczyk-Miczka

Twierdza Kłodzko to jeden z największych obiektów warownych z przełomu XVII i XVIII wieku. Ten majstersztyk wiedzy strategicznej, stworzony przez wybitnych fortyfikatorów, nigdy nie został należycie wykorzystany.

Tallin. Spacerkiem po Dolnym Mieście

Autor: Erwin Jan Kozłowski

Historyczne centrum Tallina, niegdyś Rewala, posiada liczne zabytki związane z jego hanzeatycką historią, oferuje też liczne atrakcje turystyczne, które co chwila spotykamy w gęstwinie zaułków i wąskich uliczek.

Toruń. Jesienny spacer z piernikiem w ręce

Autorka: Małgorzata Raczkowska

Po gotyku i Koperniku pierniki są jednym z najlepiej rozpoznawalnych symboli Torunia, a tradycja ich pieczenia sięga korzeniami średniowiecza. Dziś w Toruniu możemy odwiedzić aż dwa muzea opowiadające o tej dziedzinie miejskiego życia. 

Poczytaj więcej o okolicy:

Zamość. Dom urodzenia najsłynniejszej zamościanki

Józefów. Wieża nad kamieniołomem Babia Dolina

Szczebrzeszyn. Pod znakiem chrząszcza

Czartowe Pole. Do papierni, doliną potoku Sopot