Warszawa
Cytadela w przededniu zmian
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
W okresie rewolucji 1905-07 r. więziono w Cytadeli ok. 15 tys. osób, z których stracono ponad 250, wśród nich bojowników PPS: Stefana Okrzeję, Henryka Barona, Józefa Montwiłła-Mireckiego, czy obrońcę nielegalnej drukarni SDKPiL Marcina Kasprzaka. W okresie I wojny światowej niemieccy (po wycofaniu się Rosjan) okupanci ulokowali w Cytadeli (1915-18) swój sąd doraźny. I więzili, po kryzysie przysięgowym w 1917 r. legionistów oraz członków POW.
Miedzy wojnami
18 listopada1918 roku, ze znajdującej się w Cytadeli radiostacji wojskowej, Józef Piłsudski poinformował depeszą świat o utworzeniu państwa polskiego. W odrodzonej Polsce w latach międzywojennych stacjonowały tu m.in. dwa pułki piechoty. W X Pawilonie początkowo był areszt dla osób podlegających sądownictwu wojskowemu, m.in. komunistów za ich antypolską działalności podczas wojny bolszewickiej 1919-20 oraz oskarżanych o działalność agenturalną. Wykonywano też egzekucje na skazanych za najcięższe zbrodnie polityczne. Na Eligiuszu Niewiadomskim, zabójcy prezydenta Gabriela Narutowicza, a później trzech komunistycznych terrorystach.
W kwietniu 1919 r. naczelnik państwa Jozef Piłsudski podjął decyzję o utworzeniu w X Pawilonie muzeum i archiwum wojskowo-historycznego oraz upamiętnieniu miejsca straceń nad Wisłą. Rozpoczęło się także upamiętnianie szczególnie wybitnych jego więźniów. W latach 1933-34 uporządkowano teren wokół Bramy Straceń i stworzono symboliczny cmentarz straconych. Stojącą tam szubienicę zabezpieczono wieżą ze szklaną gablotą, a przed X Pawilonem postawiono „kibitkę” – pojazd konny, którym w czasach carskich przewożono więźniów.
Po II wojnie
W latach okupacji niemieckiej w Cytadeli stacjonowały jednostki Wehrmachtu i SS, czasami przetrzymywano Polaków zatrzymanych w trakcie ulicznych łapanek, a sporadycznie, zwłaszcza podczas Powstania Warszawskiego, wykonywano egzekucje. W rezultacie działań wojennych część budynków Cytadeli, m.in. koszary, uległy zniszczeniu.
Po wojnie przejęło ją wojsko, lokując w niej Dowództwo Warszawskiego Okręgu Wojskowego. W X Pawilonie jego muzeum otwarto dopiero 1962 r., jako oddział istniejącego od 1957 r. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Rewolucyjnego. Od 1989 r. Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej jest oddziałem Muzeum Niepodległości. Obok niego prowadzi zachowana historyczna Droga Straceń, z krzewami obecnie kwitnącymi, kończąca się Bramą Straceń, z poprawioną „bardziej obiektywną” tablicą z listą czołowych więźniów Cytadeli. Poniżej znajduje się symboliczny cmentarz straconych. Niestety, na razie jest to najbardziej zaniedbana część zespołu dawnej Twierdzy Warszawa.
Dawna fosa miejscem wypoczynku
Inaczej prezentuje się jej zewnętrzna strona z odnowionymi murami i fosą. Otaczają one od południa, zachodu i północy wzgórze gęsto porośnięte wysokimi drzewami. Obok ścieżki biegnącej dołem fosy ustawiono kilka rzeźb i instalacji artystycznych. M.in. rybaka wykonanego z kawałków drewna oraz parę żurawi, ptaków uplecionych z wikliny. Jest mnóstwo zieleni, placyk ze stołem do gry w pig-ponga. Niewielki park z oczkiem wodnym, ławkami i miejscami wypoczynku.
Na górnej krawędzi zewnętrznej skarpy fosy biegnie, wśród zieleni, między fosą oraz dawnymi ceglanymi umocnieniami przedpola twierdzy, budynkami dwu szkół i domami mieszkalnymi, ścieżka spacerowa. Jest to ulubione miejsce wypoczynku okolicznych mieszkańców. Sąsiaduje ono z popularnym parkiem Stefana Żeromskiego.
W parku tym znajduje się także duży, pięknie odnowiony i dostosowany do nowych potrzeb kulturalno – wystawienniczo – gastronomicznych Fort Sokolnickiego, niegdyś fragment Fortecy Warszawa. Remontowana i dostosowywana do nowych, cywilnych potrzeb, jest inna ceglana budowla dawnego zespołu militarnego, Działobitnia śródszańca placu broni w zewnętrznym obwodzie Cytadeli, stojąca przy ścieżce spacerowej nad fosą.
Poczytaj więcej o okolicy:
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
Dodaj komentarz