Preszów
W złoto-żółtej synagodze
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Ortodoksyjna synagoga w Preszowie (Prešov), najpiękniejsza chyba świątynia żydowska na Słowacji stoi poza ścisłą starówką ? poza ?murami miasta?. Tę dużych rozmiarów budowlę postawili żydowscy mieszkańcy Preszowa zaledwie w półtora roku, a wspólnota modliła się tu po raz pierwszy w czasie święta Jom Kipur w 1898 r.
W wolnym królewskim mieście Preszów Żydom mieszkać nie było wolno. Ale położony na handlowym trakcie ośrodek przyciągał kupców i rzemieślników. Zasiedlili więc pobliską wioskę Šebeš-Kelemeš (teraz to Ľubotice). Do Preszowa przyjeżdżali co dzień w interesach, na noc wracali do siebie.
Tak było przez stulecia. Pierwszym Żydem, któremu udało się osiedlić w samym mieście, był bogaty i wpływowy kupiec Mark Holländer. W podzięce dał miastu stojącą do dziś na rynku fontannę Neptuna i otworzył drogę innym. A było ich coraz więcej, skoro w 1830 r. jego syn, Leo, człowiek walczący o równouprawnienie węgierskich (Słowacja była wtedy częścią Węgier) Żydów został pierwszym przewodniczącym gminy wyznaniowej w tym mieście, a w 1848 r. wybudował pierwszy dom modlitwy. Wcześniej Żydzi modlili się ?po domach?. Budynek, nieczynny, stoi do dziś obok synagogi. Po 1871 r. społeczność podzieliła się na dwie gminy ? ortodoksyjną I reformowaną.
Synagogę, która do dziś jest jedyną czynną świątynią żydowską w mieście, wystawili ortodoksi. Wzorem dla preszowskiej synagogi była bożnica stojąca w Tokaju, a prace powierzono firmie Kollacsek i Wirth. Powstał budynek łączący styl neoromański z mauretańskim. Oszczędna dekoracja na zewnątrz zupełnie nie zapowiada tego, co zobaczymy w środku. Ściany zdobią barwne orientalne polichromie utrzymane w żółto-złotej tonacji, doskonale zachowane mimo upływu lat i odrestaurowane w latach 90. ubiegłego wieku. Ich autorem był preszowski malarz Andrej Grazl. Zachowało się pełne wyposażenie wnętrza: jest pięknie rzeźbiony przez koszyckiego artystę Andreja Bacsó aron ha-kodesz ? szafa ołtarzowa, służąca do przechowywania Tory, potężna bima ? podwyższenie na środku świątyni, służące do czytania Tory.
Synagoga służyła wiernym do 1942 r.; społeczność żydowska liczyła w tedy około 4300 osób i stanowiła prawie 18 proc. mieszkańców miasta. Wiosną i latem tego roku wokół niej współpracujący z Niemcami słowaccy nacjonaliści zgromadzili Żydów z Preszowa i okolicy, by deportować ich do obozów koncentracyjnych. Teraz przed synagogą stoi pomnik upamiętniający sześć tysięcy ofiar z czasów II wojny ? Żydów z Preszowa i okolicy. Gdy Słowację zajęli Niemcy, urządzili w synagodze stajnie i garaże. W 1948 roku została przywrócona wiernym i służy liczącej dziś około 50 osób gminie żydowskiej w Preszowie. Oparła się nawet próbie zabrania jej do Ameryki: w latach 1989-90 o rozebranie synagogi i przewiezienie jej do Los Angeles starali się tamtejsi Żydzi.
Na piętrze synagogi, w galerii dla kobiet umieszczono ekspozycję zbioru zgromadzonego przez Eugena Bárkány, architekta, malarza, historyka sztuki, kolekcjonera judaików. W 1928 roku udostępnił on publiczności liczące ponad 300 eksponatów zbiory tworząc właśnie w Preszowie pierwsze na Słowacji Muzeum Żydowskie, które funkcjonowało do 1938 roku. Kolekcja przetrwała wojnę, ale po niej została wywieziona do Pragi, gdzie stanowiła część ekspozycji Państwowego Muzeum Żydów. Powróciła do Preszowa w 1993 roku, po rozpadzie Czechosłowacji.
Warto wiedzieć
* Synagoga jest częścią większego kompleksu, na który składają się: chasydzki dom modlitwy Beit Midrash, szkoła, budynek rabinatu, łaźnia.
* W Preszowie znajduje się jeszcze jeden budynek synagogi, należący kiedyś do gminy reformowanej (obecnie mieści się w niej sklep) i trzy kirkuty.
* Wstęp do synagogi jest płatny, zwiedza się ją z przewodnikiem. Zdjęć we wnętrzu robić nie wolno. Dziękuję zatem za wyjątek poczyniony dla Otwartego Przewodnika Krajoznawczego.
Poczytaj więcej o okolicy:
Zajrzyj na te strony:
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
Dodaj komentarz