Breda
Pamięć o żołnierzach generała Maczka
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Przy Ginnekenstraat, głównej ulicy handlowej Bredy stoi średniowieczna (XV w.), najstarsza kaplica miasta pw. Sint Joosta, którą – po sekularyzacji – adaptowano na magazyn, stajnię, więzienie, w końcu dom mieszkalny. Po zakończeniu wojny przekształcono ją w kaplicę maryjną, w podzięce za uratowanie miasta. W latach 1945-47 wstawione zostały w niej witraże, w tym witraż polski. Przedstawia polskich wyzwolicieli wjeżdżających na białych koniach. Niosą sztandar Matki Boskiej Częstochowskiej. Powyżej łopoczą flagi brytyjska, amerykańska i holenderska. Ponad wszystkimi widnieje polski orzeł w koronie.
W Grote Kerk (Duży Kościół), w pięknej gotyckiej katedrze Bredy siedziska drewnianych stalli w prezbiterium zdobione są rodzajowymi płaskorzeźbami. Wśród nich są dwie związane z polską dywizją; scenka przedstawiająca polskiego żołnierza rozbrajającego żołnierza niemieckiego nosi podpis „Dziękujemy wam Polacy 1944”, w scence drugiej pancerniak (generał Maczek) wiezie na motocyklu młodą Holenderkę – data 1945.
Trzy cmentarze
W samej Bredzie znajdują się dwa cmentarze z grobami polskich żołnierzy dywizji gen. Maczka. Trzeci, na którym jest 30 polskich mogił leży w pobliskim Oosterhout przy Veerseweg 54. Głównym cmentarzem żołnierzy polskich wyzwalających Bredę i region jest cmentarz zwany oficjalnie – Polski Honorowy Cmentarz Wojskowy w Bredzie (Pools militair ereveld Breda), znajdujący się przy ulicy Ettensebaan 30. Cmentarz urządzony został w 1963 r. Spoczywa na nim 161 żołnierzy: maczkowców, polskich pilotów RAF-u, 1. Samodzielnej Brygady Spadochoronowej. Wśród nich pochowany został generał Stanisław Maczek (zmarł w Szkocji 11 grudnia 1994 r.) w wieku 102 lat. Takie było jego życzenie. Na pomniku cmentarza w kształcie krzyża widnieje napis: ZA WASZĄ I NASZĄ WOLNOŚĆ – VOOR UWE EN ONZE VRIJHEID.
Na terenie przyległym do cmentarza buduje się nowoczesny obiekt – Memoriał Generała Maczka, w którym oprócz stałej ekspozycji muzealnej funkcjonować będzie centrum informacji i dokumentacji, biblioteka, sala kinowa, audytorium i miejsce upamiętnień. Jego otwarcie (pierwotnie planowane na 75. rocznicę wyzwolenia Bredy) odbędzie się 31 marca 2020 r. (dzień urodzin generała).
Drugi cmentarz polski w Bredzie znajduje się w południowej dzielnicy Ginneken (ulica Vogelenzanglaan), do której polscy żołnierze weszli już 28 października 1944 r. Znajduje się na nim 80 mogił poległych żołnierzy oraz kilka grobów weteranów, którzy po wojnie zamieszkali w Bredzie.
Warto wiedzieć
* Dowództwo dywizji przyjęło zasadę nieużywania artylerii podczas walk o belgijskie i holenderskie miasta.
* Axell zostało zdobyte po 5. dniowej walce 20 września 1944 r.
* Czołg z datą produkcji 1943 został w maju 1944 r. zarekwirowany w magazynie niemieckiej fabryki na obszarze wyzwolonym przez pancerniaków gen. Maczka.
* Muzeum Generała Maczka w Bredzie narodziło się ze zbiorów, które w latach 70. XX wieku kolekcjonowali A.J.M. van Alphen, C. Coenders i W. Mol. Zbiory obejmowały różne przedmioty związane z II wojną światową, w tym z udziałem 1 Dywizji Pancernej i wyzwoleniem Bredy. Kolekcja prezentowana była w domu jednego z kolekcjonerów jako prywatne muzeum. W1981 r. utworzona została fundacja pod nazwą „Muzeum Breda-Polska 1939-1945”. Na wystawę pamiątek zorganizowaną w sali szkoły średniej przybył generał Maczek. Zbiory związane z wyzwoleniem Bredy otrzymały nazwę „Fundacja Muzeum Breda-Polska 1939-1945 Generał Maczek”. Od 1997 r. muzeum działało w lokalu na terenie koszar wojskowych w Bredzie. Od 2015 r. zbiory muzeum czekają w magazynach na nowy lokal. W 2017 r. zapadła decyzja o budowie memoriału przy cmentarzu polskim.
W 2022 r. ponownie odwiedziłam Polski Honorowy Cmentarz Wojskowy w Bredzie. Otwarte już było Mauzoleum Generała Maczka – obiekt muzealno- multimedialny eksponujący szlak „Czarnych Diabłów, mundury, motocykle, pamiątki…Warto je odwiedzić. Zadbany cmentarz zyskał po budowie zieloną trawę, z której wyrastają w rzędach krzyże poległych. Warto je odwiedzić. To kawał historii udziału polskich jednostek podczas II wojny św.