Żarki
Dawne rzemiosła w żydowskim sztetlu
Między Częstochową a Zawierciem, w północnej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej, leży 4,5-tysięczne miasteczko Żarki.
Znajdziemy tu jedyne w Polsce multimedialne Muzeum Dawnych Rzemiosł w Starym Młynie oraz Szlak Kultury Żydowskiej dawnego sztetla. Tak nazywane były miasteczka w I i II Rzeczypospolitej zamieszkane w przeważającej mierze przez ludność żydowską.
W źródłach pisanych Żarki po raz pierwszy wymieniono w spisie świętopietrza z lat 1325-27. W 1370 r. osadę tę otrzymał jako lenno książę Władysław Opolczyk. Prawa miejskie uzyskała ona przed 1382 r. Był tu, na pewno w XV w., niezachowany zamek. Z najważniejszych dat z przeszłości miasta wymieniane są: rok 1556 r, gdy otrzymało ono przywilej organizowania cotygodniowych targów i trzech jarmarków w roku, rok 1620 r. gdy Mikołaj Koryciński rozpoczął tu budowę dworu obronnego, rok 1661.gdy znaczna część mieszkańców zmarła na skutek zarazy i rok 1664 r. wielki pożar zniszczył miasto.
Wielonarodowe – czyli do zagłady
Od XVII w. miasteczko było niewielkie, ale wielonarodowe z ludnością polską i żydowską, która w 1827 r. stanowiła około 27, ale z czasem przekroczyła 60 proc., oraz z mieszkańcami pochodzenia niemieckiego i rosyjskiego. W 1712 r., w okresie walk o koronę polską, pod Żarkami doszło do bitwy między zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego i Augusta II. Po Powstaniu Listopadowym pochodzący z Krakowa przemysłowiec Piotr Steinkeller rozpoczął uprzemysławianie miasta. Założył w nim olejarnię, browar oraz zakład produkcji maszyn rolniczych, w którym produkował również powozy.
Ale gdy w trakcie budowy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w latach 40. XIX w. mieszkańcy nie zgodzili się na poprowadzenie jej przez Żarki, sprzedał swoje zakłady i miasto wkrótce podupadło. A w karze za udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym straciło prawa miejskie, odzyskując je dopiero w 1949 r. W październiku 1918 r. miasto wpisało się do historii polskiej poczty i filatelistyki. Za zgodą władz austriackich wydało znaczki poczty miejskiej obsługującej również trzy sąsiednie gminy. Przedstawiały one widok rynku i kościoła parafialnego, wówczas bez hełmu na wieży. Były później fałszowane na szkodę filatelistów.
Tragiczny był los mieszkańców, przede wszystkim Żydów, w okresie okupacji niemieckiej w latach II wojny światowej. 4 września 1939 r. Niemcy rozstrzelali 104 żarczan. W 1941 r. utworzyli w centrum getto, w którym przebywało około 3,5 tys. Żydów. Wywieźli ich w 1942 r. do obozu zagłady w Treblince lub rozstrzelali na tutejszym kirkucie – żydowskim cmentarzu. Z przedwojennych żydowskich mieszkańców ocaleli nieliczni, także ukrywani przez polskich sąsiadów.
Szansa w turystyce
Po II wojnie miasto stopniowo odradzało się. Działały w nim trzy młyny, tartak, cegielnia i kilka spółdzielni pracy. Szczególnie rozwinięte było rzemiosło skórzane: pracowało w nim wielu garbarzy, szewców i kuśnierzy. Miasto było znane z wyrobu kożuchów i czapek futrzanych. Współcześnie, od kilkunastu lat, gmina stawia także na turystykę, odnotowując w niej spore sukcesy.
Stary Młyn zamieniono we wspomniane Muzeum Dawnych Rzemiosł. Ocalałą synagogę z roku 1870 w stylu neogotycko-romańskim przystosowano na Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. Wytyczono Szlak Kultury Żydowskiej, ścieżkę pieszo-rowerową, jest też tu fragment Rowerowego Szlaku Orlich Gniazd. Funkcjonują firmy i przedsiębiorstwa nastawione na obsługę turystów, zwłaszcza dzieci, m.in. Etno pracowania, Wehikuł Czasu na Jurajskim Szlaku, Hokus Pokus, Turystyczna Frajda, Pracownia Zabawek Stodoła, Zagroda Edukacyjna itp.
Poczytaj więcej o okolicy:
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
Dodaj komentarz