Wieliczka
Zamek Żupny, dziś muzeum górnictwa
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Pierwszym krakowskim, bo tak nazywał się oficjalnie, żupnikiem został, w roku 1333, Francuz Porinus o spolszczonym później imieniu Wojciech.
Kolejne części zamku
Wielicki zespół zamkowy powstawał sukcesywnie. Jako pierwszy zbudowano tzw. Dom pośród Żupy, nazwany później zamkiem środkowym. Najpierw służył on jako magazyn soli a dopiero później przebudowano go na pomieszczenia reprezentacyjne. Powstała w nim Izba Grodzka – obecnie Sala Gotycka, w której zasiadały sądy podkomorskie oraz Izba Królewska, w której zatrzymywał się król wizytując żupy od XIV w. do roku 1620. Ze źródeł wiadomo, że początkowo wzniesiono część wschodnią tego domu, do której w XIV w. dobudowano od zachodu budynek parterowy. A w ramach odbudowy po pożarach w końcu XV w. nadbudowano renesansowe piętro zwieńczone z zewnątrz attykami, a wewnątrz ze stropami kasetonowymi. Wraz ze zmianą architektonicznych epok stosowano też inny budulec. Początkowo bloki piaskowca, później cegłę i, oczywiście drewno.
Dwie pozostałe główne części składowe kompleksu zamkowego mają rodowód XIV-wieczny. To Dom Żupny, inaczej Zamek Północny, część gospodarcza ukończona w XV wieku. Przechowywano w niej narzędzia górnicze oraz srebra i sprzęt liturgiczny. Ale równocześnie były izby mieszkalne wyższych urzędników żupy oraz kaplica p.w. św. Stanisława. Natomiast na dolnych kondygnacjach było więzienie nazywane Grochem i łojownia, czyli magazyn łoju do oświetlania kopalni. Dopiero w XIX w. dobudowano do tej części zamku drewniany ganek ułatwiający komunikację.
Ostatnia z 19. baszt
Również z XIV w. jest, jedyna zachowana baszta, która wraz z 18 innymi, wchodziła w skład fortyfikacji miejskich zbudowanych za czasów Kazimierza Wielkiego. Były w nich także dwie bramy miejskie: Krakowska od północy i Kłosowska od południa. Warto bowiem wiedzieć, że u schyłku średniowiecza Wieliczka była jednym z największych i najbogatszych miast polskich. W baszcie znajdowało się mieszkanie kapelan żupnego, strzelnice, a w loszku więzienie. Niestety, to wszystko, co pozostało do naszych czasów z dawnych miejskich murów i umocnień.
Czwarta część zamkowego kompleksu jest już młoda. Zamek Południowy wzniesiono dopiero w XIX w, w latach 1834-1836, na miejscu wcześniejszej drewnianej zabudowy gospodarczej. Przy czym piętro dobudowano w 1905 r. Ta część zamku służyła też celom gospodarczym, mieściła się w niej strażacka remiza, wozownia oraz mieszkania dozorcy i wartowników. Z dawnego kompleksu zamkowego zachowały się też fragmenty pieca XV-wiecznej kuchni żupnej. Był to pierwszy w Polsce zakład żywienia zbiorowego, w którym pracownicy administracji, górnicy i przyjeżdżający po sól prasołowie – kupcy handlujący solą i mięsem –otrzymywali bezpłatnie pożywienie aż do lat 80. XVI w. Później przywilej ten zamieniono na pracownicze deputaty.
Muzeum, koncerty, święta soli
Obecnie w odrestaurowanym kompleksie, dopisanym w 2013 r. do Kopalni soli w Wieliczce na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO, mieści się Muzeum Żup Krakowskich. Wraz z kopalnią stanowi ono największe muzeum górnicze na świecie. W budynkach dawnego zamku można obejrzeć stałą ekspozycję archeologiczną, ekspozycję historii Wieliczki do czasów najnowszych oraz ciekawą kolekcję solniczek. Ponadto wystawy czasowe.
W pomieszczeniach zamkowych organizowane są koncerty cykliczne „Summer Music Festival” i „Popołudnie ze Straussem”. Natomiast na zamkowym dziedzińcu odbywają się doroczne Święta Soli. Warta obejrzenia jest również aktualna wystawa fotograficzna poświęcona dziejom niepodległości Polski, eksponowana w gablotach ustawionych na zamkowym dziedzińcu.
Pisząc o Muzeum Żup Krakowskich to trzeba wspomnieć że
w Kopalni Wieliczka jest Trasa Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka .
Jedną z atrakcji są kieraty górnicze . Jeden z nich zwany kieratem polskim
to pewnie jest największą drewnianą maszyną górniczą na świecie .
Są oryginalne obrazy Jana Matejki , Róg Bractwa Kopaczy i luksusowa kolejka
przeznaczona dla najważniejszych urzędników Cesarstwa Austro – Węgier .
Jest tu wystawa kryształów soli i solne formy .
Trasa Muzeum Żup Krakowskich ma 16 komór .
Trasa Muzeum znajduje się w całości na III poziomie kopalni ,
na głębokości 135 metrów pod ziemią a ma długość około 1,5 km .