Tykocin
Świat, którego już nie ma
A świat się zmienia… Niektóre informacje praktyczne mogą okazać się nieaktualne!
Przed II wojną światową Tykocin liczył 4 tysiące mieszkańców. Połowę stanowili Żydzi. Ich tragiczny los dopełnił się 25 sierpnia 1941 r. Wyprowadzeni do lasu koło wsi Łopuchów, w ciągu dwóch dni zostali rozstrzelani. Po żydowskiej społeczności pozostały jedynie ślady.
Pierwszych dziesięciu Żydów wprowadził do Tykocina w 1522 r. Olbrecht Kasztoł, ówczesny jego właściciel, a już od połowy XVII w. istniał tu jeden z największych kahałów (społeczność, gmina, kongregacja) w Polsce. Zostały mu podporządkowane wszystkie skupiska żydowskie w miastach i miasteczkach Podlasia. Członków kahału obowiązywało prawo żydowskie, oparte na Torze i Talmudzie. Tykociński kahał był ewenementem w Europie. Jego przedstawiciele zasiadali w sejmie żydowskim, który w Polsce istniał od czasów Stefana Batorego do roku 1764. Urząd rabina Tykocina słynął w świecie rabinackim, miasto słynęło z uczonych, znawców Tory, kupców i przedsiębiorców.
Wielka Synagoga została wzniesiona w 1642 r. na miejscu starszej, drewnianej bożnicy. Zbudowana z cegły, na planie kwadratu, była drugą co do wielkości synagogą w Polsce (po krakowskiej). Obecny kształt Wielka Synagoga zyskała po pożarze w 1736 r. Odrestaurowana w latach 70. XX w., od 1977 r., stanowi wraz z położoną tuż obok Małą Synagogą siedzibę Muzeum Kultury Żydowskiej w Tykocinie.
Wchodzimy do wnętrza. Jest przepiękne. Centralne miejsce w głównej sali modlitewnej, która przeznaczona była dla mężczyzn, którzy ukończyli 13 rok życia, zajmuje wspaniała murowana bima, wsparta na czterech dziewięciometrowych kolumnach. Bima była miejscem, w którym stał stół do wykładania i czytania Tory, stąd kantor prowadził modły. Najstarsza inskrypcja z fragmentem Psalmu Dawida pochodzi z 1662 r. i znajduje się nad łukiem bimy, na zewnętrznej stronie od północy.
Wszystkie ściany sali modlitewnej pokrywają teksty modlitw w języku hebrajskim i aramejskim. Zdobią je również polichromie z XVII i XVIII w. z motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Na wschodniej ścianie (symboliczny kierunek Jerozolimy) jest bogato złocony, zasłonięty parochetem Aron ha-Kodesz czyli szafa ołtarzowa, służąca przechowywania Tory. Najstarsze oryginalne złocone i srebrzone zdobienia widnieją na dolnym szerokim gzymsie i na zwieńczeniu. Wśród zbiorów zamieszczonych w gablotach zobaczymy m.in. zabytkowe zwoje Tory nakryte koroną, tasy, tałesy, księgi, tefiliny, chanukije, menory i besaminki.
W wieży Wielkiej Synagogi, którą dobudowano w XVII w. i która pierwotnie służyła jako więzienie dla Żydów, urządzony jest pokój rabina oraz rekonstrukcja wieczerzy paschalnej (Seder Pesach). Ta uroczysta wieczerza rozpoczyna jedno z największych żydowskich świąt – Święto Pesach, upamiętniające wyprowadzenie Izraelitów z niewoli egipskiej.
Zbiory judaików prezentowane są także w Małej Synagodze, zwanej również Domem Talmudycznym. Została zbudowana w latach 1772-98. Obok sali modlitewnej mieściły się tu pomieszczenia domu talmudycznego i szkoły kahalnej.
Prócz judaików w zbiorach muzeum są też zabytki aptekarstwa – wyposażenie dawnych prowincjonalnych aptek i archiwalia aptekarskie, wyposażenia domów od końca XIX w. do II wojny światowej, kolekcja archiwów rodzinnych dokumentująca dzieje kilku tykocińskich rodzin od końca XVIII do połowy XX w. (Bohdanowiczów, Kąckich, Hermanowskich). Jest też stała wystawa poświęcona Zygmuntowi Glogerowi, etnografowi i krajoznawcy, autorowi Encyklopedii Staropolskiej, mieszkającemu w majątku rodzinnym w pobliskim Jeżewie i galeria prac Zygmunta Bujnowskiego.
Warto wiedzieć
* W 1992 r. Wielką Synagogę odwiedził prezydent Izraela Chaim Herzog.
* Odbywają się w niej cykliczne wydarzenia kulturalne związane m. in. z żydowskimi świętami oraz koncerty wykonywane w języku hebrajskim i jidisz.
* W podziemiach Małej Synagogi jest restauracja Tejsza, serwująca kuchnię żydowską i regionalną. Warto do niej zajrzeć i skosztować specjałów. Polecam okraszony rodzynkami, słodko-kwaśny bigos po żydowsku.
Poczytaj więcej o okolicy:
Zajrzyj na te strony:
Komentarze: 2
Dodaj komentarz
Stowarzyszenie Dziennikarzy Podróżników Globtroter wyróżniło Otwarty Przewodnik Krajoznawczy nagrodą
za najciekawsze publikacje turystyczne w 2019 r.
Cieszymy się!
To bardzo piękne miejsce. I bardzo pięknie puste. Wokół synagogi i muzeum wiele się dzieje. Organizują różne imprezy przybliżające nam, nie-Żydom, nieznana kulturę. Nigdy nie trafiłem na taką imprezę, nie wiem, jaka jest frekwencja. Byłem jednak w Tykocinie kilka razy w środku lata. Mało turystów. Za mało. To miasteczko naprawdę warto zobaczyć.
Największym kuriozum w Tykocinie jest zamek. To najnowszy zamek gotycki w Polsce, zbudowany zaledwie kilka lat temu. W miejscu, gdzie kiedyś zamek był, ale nic o nim nie wiadomo. Nie wiem dlaczego konserwator zabytków zgadza się na coś takiego. Po co?