Przebudowano gmach, zaaranżowano nowoczesną ekspozycję. Zmieniono nawet nazwę. Teraz to Muzeum – Miejsce Pamięci zamiast istniejącego tu od 1973 roku Muzeum Walki i Męczeństwa. Chyba słusznie.
Logiczna wydaje się odwrotna kolejność zwiedzania: z parkingu idziemy do muzeum, potem przechodzimy przez cmentarz do stojącego na końcu pomnika w postaci białych krzyży, i tam wchodzimy na ścieżkę i nią powracamy na parking. Tak mi się wydaje.
Gdy w Aleksandro-Newskiej ławrze byłem po raz pierwszy przed laty, nie zrobiła ona na mnie wrażenia. Sądziłem, że ze względu na jej desakralizację. Ale i obecna tu wizyta pogłębiła tamto wrażenie.
Założony najpewniej w początkach XIX wieku cmentarz zachował się w niezłym stanie. Zachowało się około 300 kamiennych, w większości ciekawie rzeźbionych macew.
Najstarsze zachowane macewy stoją na grobach zmarłych w 1552 roku. W Polsce starsze żydowskie nagrobki zachowały się tylko w Lublinie, Szczebrzeszynie, Wrocławiu i Lesku.
Bazylika św. Piotra w Wołogoszczy (to polska nazwa Wolgast) stanęła w miejscu pierwszych kościołów: drewnianego z XII w., z okresu chrystianizacyjnej działalności biskupa Ottona z Bambergu, z czasu gdy zniszczona została pogańska świątynia Gerovita.
Cmentarz Siekierkowski kryje tych, którzy padli na polach i w odmętach Odry podczas jej forsowania i dalej na szlaku bojowym prowadzącym na Berlin. Zginęło około dwóch tysięcy polskich żołnierzy.
Monte Albán jest rzeczywiście niemal biała. Trudno uwierzyć, że jej płaski, równy szczyt został po prostu w dalekiej przeszłości ścięty i wyrównany. Praca ta musiała trwać kilkaset lat. Obecnie to rezerwat archeologiczny.
Ulica Szeroka była centralnym punktem żydowskiego miasta. Spełniała funkcję rynku, wokół którego skupiało się życie mieszkańców. Do dzisiaj zachowało się przy niej wiele zabytków kultury żydowskiej.
Wbrew obyczajowi, wbrew religijnym nakazom, potężny przemysłowiec kazał wybudować na miejsce spoczynku własne i małżonki monumentalny grobowiec. Ustawiono w nim dwa sarkofagi z czerwonego marmuru.
